Վրաստանում հոկտեմբերի 2-ին կայանալիք տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրությունները կանցկացվեն փոփոխված ընտրական օրենսդրությամբ, ինչը նշանակում է, որ որոշ ընթացակարգեր տարբերվելու են նախորդ ընտրություններից:
Ի տարբերություն նախորդ ընտրությունների, այս տարի կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովն ընտրությունները կանցկացնի նոր նախագահով, փոփոխված կազմով։
Օրենսդրական կարգավորումների վերանայման հարցն օրակարգ էր մտել 2020 թվականի խորհրդարանական ընտրություններում տեղ գտած թերություններից հետո։ Սակայն, մի շարք հասարակական կազմակերպություններ ահազանգում են, որ որոշ փոփոխություններ մանիպուլյացիաների տեղ են թողնում:
Ընտրությունների անցկացման կարգը
Ինքնակառավարման մարմինների ընտրությունների վերաբերյալ գլխավոր նորություններից է քաղաքապետարանի ներկայացուցչական մարմնի` Սակրեբուլոյին վերաբերող նոր կանոնը: Համամասնական և մեծամասնական ընտրակարգով ընտրված անդամների հարաբերակցությունը Վրաստանի 5 մեծ քաղաքներում կլինի 4/1, իսկ այլ քաղաքներում՝ 2/1, հօգուտ համամասնական ընտրակարգի:
Օրինակ՝ ընտրություններից հետո Թբիլիսիի 50 հոգանոց սակրեբուլոյի 4/1 հարաբերակցությամբ 40 անդամը կլինի համամասնորեն, իսկ 10 -ը ՝ մեծամասնական ընտրակարգով: Մառնեուլիի 30-հոգանոց սակրեբուլոյում կլինի 2/1 համամասնությամբ, 20-ը՝ համամասնական, իսկ 10-ը ՝ մեծամասնական ընտրակարգով:
Ընդորում, նորույթը համամասնական ընտրակարգի շեմի իջեցումն է` մարզերում մինչև 3%, իսկ Թբիլիսիում` 2,5%: Համեմատության համար նշենք, որ 2017 թվականի ՏԻՄ ընտրություններում անցողիկ շեմը 4%-ն էր:
Նորություն է նաև այն, որ 2021 թվականի ինքնակառավարման մարմինների մեծամասնական ընտրությունների 40%-անոց շեմ է լինելու:
Ո՞վ է անցկացնելու ընտրությունները
Տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրությունները կղեկավարի ԿԸՀ նոր նախագահ Գիորգի Կալանդարիշվիլին: Նա փոխարինում է ԿԸՀ նախկին նախագահ Թամար Ժվանիային, ում հրաժարականն ընդդիմությունն էր պահանջել 2020-ի խորհրդարանական ընտրություններից հետո:
ԿԸՀ-ի անդամների թիվն ավելացել է։ Ներկայումս հանձնաժողովը 12-ի փոխարեն ունի 17 անդամ, որից 9 -ը նշանակվում են կուսակցական քվոտայով, իսկ 8 -ն ընտրվում են մասնագիտական հիմունքներով:
Ավելացել է նաև շրջանային և տեղամասային ընտրական հանձնաժողովների անդամների թիվը: Նոր օրենսդրության համաձայն՝ շրջանային և տեղամասային հանձնաժողովները բաղկացած են 17 անդամից, որից 9 -ը նշանակվում են կուսակցական քվոտայով, 8 -ը ՝ մասնագիտական գնահատականով:
Քվեարկության օրն ու ընթացքը
Ընտրական փոփոխությունները հիմնված են «Վրացական երազանքի» և «Քաղաքացիների» միջև ստորագրված հուշագրի վրա, որը այլ փոփոխությունների հետ, նախատեսում է ընտրություններում նաև նոր տեխնոլոգիաների ներդրում` էլեկտրոնային սարքերի միջոցով քվեարկություն, արդյունքների էլեկտրոնային եղանակով ընթերցում, ընտրողների մատնահետքերի գրանցում, տեսախցիկներ ընտրատեղամասերում։
Հոկտեմբերի 2 -ի ընտրություններին էլեկտրոնային տեխնոլոգիաների փորձնական կիրառումը հասանելի կլինի Կրծանիսիի ընտրատարածքի 31 ընտրատեղամասում, որտեղ հատուկ քվեաթերթիկները կհաշվարկվեն էլեկտրոնային հաշվիչի միջոցով։ Նախատեսվում է, որ քվեարկության ավարտից մի քանի րոպե հետո այս տեղամասերի նախնական արդյունքները հայտնի կդառնան:
Այնուամենայնիվ, արդյունքները իրավական ուժ կստանան միայն ձեռքով հաշվարկվելուց և էլեկտրոնային հաշվիչի արդյունքների հետ համեմատելուց հետո:
Բացի այդ, հոկտեմբերի 2 -ի ընտրությունները տեսանկարահանվելու են ու հասանելի կլինեն համացանցում: Ձայների հաշվարկի գործընթացը տեսախցիկները կարձանագրեն 3200 ընտրատեղամասերում (այնտեղ, որտեղ ընտրողների թիվը գերազանցում է 300 -ը):
Ինչպես բացատրում է ԿԸՀ նախագահի տեղակալ Գիորգի Սիորիձեն, տեխնոլոգիական նորարարությունների ներդրումը, որը գլոբալ ազդեցություն կունենար քվեարկության գործընթացի վրա, ձախողվեց տարբեր պատճառներով:
«Ցավոք, մեր ուզածը չիրականացավ: Մինչ ընտրական վարչակազմը շահագրգիռ կողմերի հետ միասին մեզ տրամադրել է հարթակ և ներդրել տարբեր տեսակի տեխնոլոգիաներ, տեսաձայնագրումը միակ բանն է, որը կներդրվի ամբողջ երկրում և դա մեծ առաջընթաց է: Սա ուներ իր ֆինանսական, նյութատեխնիկական, ժամանակի սղության և այլ տարբեր պատճառներ», — ասել է Գիորգի Սիորիձեն:
Քվեարկության օրն արգելվում են ընտրատեղամասից 100 մետր հեռավորության վրա մարդկանց կուտակումները, ընտրողների տեղաշարժի խոչընդոտելը կամ ցուցակագրումը։
Արձանագրություններ և արդյունքների վերահաշվարկ
2020 -ի խորհրդարանական ընտրություններին բացահայտված հիմնական խնդիրներից մեկը քվեարկության հաջորդ օրն էր` քվեարկության արդյունքների ամփոփ արձանագրության մշակումը, այսինքն, երբ տեղամասային հանձնաժողովներում ավարտվել է հաշվարկի գործընթացը և ընտրությունների դիտորդներին, կուսակցությունների ներկայացուցիչներին կամ այլ անձանց արդեն տրվել են ամփոփիչ արձանագրության պատճենները:
«Հաջորդ օրն այս գործընթացը տեղի ունեցավ գործնականում ոչ պաշտոնական միջավայրում, փակ դռների հետևում ՝ օրենքով սահմանված թափանցիկության և հրապարակայնության սկզբունքների լիակատար անտեսմամբ», — ասվում է Transparency International Վրաստանի կազմած զեկույցում։
Նոր կանոնով, 2021 թվականի ընտրություններին ՏԸՀ կնքումից և դրա վերաբերյալ հանձնաժողովի բոլոր անդամների ստորագրումից հետո, քվեարկության արդյունքների ամփոփ արձանագրության մշակումը կարգելվի:
Փոփոխվել են նաև տեղամասային ընտրական հանձնաժողովի կողմից արդյունքների վերահաշվարկի կանոնները: Եթե մինչ այս տեղամասի արդյունքների հաշվարկը շրջանային հանձնաժողովի հայեցողությամբ էր, և հանձնաժողովը կարող էր բողոքի հիման վրա բացել կնքված փաթեթը և վերահաշվարկել արդյունքները, ապա այժմ ՏԸՀ -ն պարտավոր է վերահաշվարկել տեղամասի քվեարկության արդյունքները:
2021 թվականի ընտրությունների կարևոր նորություններից մեկը տեղամասերի պատահական վերահաշվարկն է: Մասնավորապես, ընտրատարածքային ընտրական հանձնաժողովը պարտավոր է քվեարկությունից հետո 6 օրվա ընթացքում վերահաշվարկել` 5 տեղամասերից վիճակահանությամբ ընտրված տեղամասի քվեաթերթիկները։ Այս սկզբունքի համաձայն ՝ կհաշվարկվի ամբողջ երկրի ընտրատեղամասերի 10% -ը:
Բողոքարկման վերջնաժամկետներ, էլեկտրոնային բողոքարկում և գրանցում
Այս տարի առաջին անգամ ընտրական խնդիրների վերաբերյալ բողոքները կարող են ներկայացվել ԿԸՀ և ԸԸՀ էլեկտրոնային եղանակով ՝ առցանց:
Կլինի նաև ընտրական վեճեր վարելու իրավասություն ունեցող անձանց էլեկտրոնային գրանցամատյան, որը կպարզի բողոքարկման իրավունք ունեցող անձանց, ինչը նշանակում է, որ միայն նրանք, ովքեր գրանցված են գրանցամատյանում, իրավունք ունեն դիմում / բողոք ներկայացնել ընտրական հանձնաժողովին:
Մեկ այլ խնդիր, որը ծագեց 2020 թվականի խորհրդարանական ընտրություններին, բողոքների գործընթացն էր: Դիտորդները նշել են, որ բողոքների լուծումը խնդրահարույց էր ինչպես շրջանային հանձնաժողովներում, այնպես էլ դատարաններում: Ըստ նրանց ՝ խոչընդոտը ընտրական վեճերի սուղ ժամկետներն էին:
Ըստ նոր կանոնի՝ տեղամասային ընտրական հանձնաժողովի / տեղամասային ընտրական հանձնաժողովի ղեկավարի որոշումը կարող է բողոքարկվել համապատասխան ընտրատարածքային ընտրական հանձնաժողով ՝ այն ստանալուց հետո 2 օրվա ընթացքում, որը բողոքը կքննի 4 օրվա ընթացքում:
Ընտրատարածքային ընտրական հանձնաժողովի որոշումը կարող է բողոքարկվել 2 օրվա ընթացքում` համապատասխան շրջանային / քաղաքային դատարան, որը բողոքը կքննի 2 օրվա ընթացքում:
Շրջանային / քաղաքային դատարանի որոշումը կարող է բողոքարկվել Վերաքննիչ դատարան` այն ստանալու օրվանից 1 օրվա ընթացքում, որը բողոքը կքննի 2 օրվա ընթացքում: Վերաքննիչ դատարանի որոշումը վերջնական է և չի բողոքարկվի:
Ինչ վերաբերում է ընտրատարածքային ընտրական հանձնաժողովի / հանձնաժողովների ղեկավարների որոշումներին, ապա դրանք կարող են բողոքարկվել ԿԸՀ` ստանալու օրվանից 2 օրվա ընթացքում։ Բողոքը կքննարկեն այն ստանալու օրվանից 2 օրվա ընթացքում: ԿԸՀ -ի որոշումը կարող է բողոքարկվել Թբիլիսիի քաղաքային դատարանում` դրա ընդունումից 2 օրվա ընթացքում:
Թբիլիսիի քաղաքային դատարանը բողոքը կքննի 2 օրվա ընթացքում: Թբիլիսիի քաղաքային դատարանի որոշումը կարող է բողոքարկվել վերաքննիչ դատարանում `որոշումն ընդունելուց հետո 1 օրվա ընթացքում: Վերաքննիչ դատարանը որոշում է կայացնում բողոքը ներկայացնելուց հետո 2 օրվա ընթացքում: Վերաքննիչ դատարանի որոշումը վերջնական է և չի բողոքարկվի:
«Հեռու է իդեալականից»
Չնայած մի քանի կարևոր փոփոխություններին, ՀԿ -ների գնահատմամբ, ընտրական օրենսդրությունը և ընթացակարգերը դեռևս իդեալական չեն: «Թրանսփարենսի Ինթերնեշնլ Վրաստան» ծրագրի ղեկավար Լեւան Նաթրոշվիլին Netgazeti- ին ասել է` քանի որ բարեփոխումն ի սկզբանե կոչվել է «հավակնոտ», դրա նպատակն էր բարձրացնել ընտրությունների արժանահավատությունը, մինչդեռ կան որոշ կարևոր փոփոխություններ, որոնց գործնական արդյունքները դեռ նոր պարզ կդառնան։
Նաթրոշվիլին դրական է գնահատում ընտրատեղամասերում տեսախցիկների ներդրումը։
«Սա սովորաբար լավ է, քանի որ ապահովում է ավելի շատ թափանցիկություն և ավելի շատ հնարավորություններ բոլոր ներգրավված կողմերին` հետևելու գործընթացին, և եթե կասկած կա, որ ինչ -որ բան այն չի եղել, այս տեսանյութը կարող է օգտագործվել որոշ հարցեր ստուգելու համար: Մենք դեռ չգիտենք, թե ինչպես դա կիրականացվի գործնականում, որտեղ պետք է վերբեռնվեն այս տեսանյութերը և որքան արագ դրանք հասանելի կլինեն: Այս ամենը տեղի է ունենում առաջին անգամ, հետևաբար կան բազմաթիվ հարցեր», — կարծում է Լեւան Նատրոշվիլին:
