Ռուս-վրացական օգոստոսյան պատերազմը և զինված հակամարտությունները զգալիորեն խոչընդոտեցին Վրաստանի բուռն զարգացմանը։ Ամենաբացասականը, ինքնին, ազդեց ռազմական գործողություններից անմիջականորեն տուժած բնակչության բարեկեցության և իրավունքների վրա, անդրադառնալով ռուս-վրացական պատերազմի 16-րդ տարելիցին՝ «Ալիք Մեդիա Վրաստան»-ի հետ զրույցում ասաց Վրաստանի հանրային նախկին պաշտպան, «Ժողովրդավարության հետազոտական ինստիտուտի» (DRI) հիմնադիր Ուչա Նանուաշվիլին:
Ըստ Նանուաշվիլիի՝ տեղահանվածների և օկուպացված շրջաններում ապրող մարդկանց վիճակն օրեցօր վատանում է։ Կառավարությունը պետք է ակտիվորեն բարձրացնի այդ հարցը միջազգային ասպարեզում։
Նրա գնահատմամբ՝ շատերն ուղղակիորեն տուժել են պատերազմից, պատերազմի պատճառած բարոյական և նյութական կորուստներից, ուստի Վրաստանի ցանկացած կառավարություն պարտավոր է արդյունավետ քայլեր ձեռնարկել քաղաքացիների ոտնահարված իրավունքները վերականգնելու և հակամարտող հասարակություններին հաշտեցնելու համար։
Հանրային նախկին պաշտպանը նշեց՝ պատերազմի հազարավոր զոհերը դեռ վատթարագույն վիճակում են, հիասթափության պահ կա, քանի որ շատ տարիներ են անցել, իրավիճակը չի փոխվել։ Այն, որ հետաքննություն չկա, կոնկրետ արդյունքներ արդիական չեն, քանի որ 2008-ին տեղի ունեցած ռազմական հանցագործությունները, իհարկե, բացասաբար են անդրադառնում տուժածների հոգեբանական իրավիճակի վրա։
«Բացի այդ, Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի հաստատված պրակտիկայի համաձայն, պետությունը, որի տարածքը վերահսկվում է այլ պետության կողմից, պարտավորություն ունի ապահովելու իր կողմից մարդու իրավունքների պաշտպանությունը։ Ռուսաստանը Վրաստանի տարածքում պատերազմ սկսեց դեռ 1921 թվականին, որն ավարտվեց Վրաստանի օկուպացմամբ։ Այդ ժամանակից ի վեր, չնայած անկախության հռչակմանը, Ռուսաստանը դեռևս պահպանում էր ռազմական բազաները Վրաստանի տարածքներում և նպաստում էր հակամարտությունների հրահրմանը Աբխազիայում և Հարավային Օսիայում/Ցխինվալիի շրջանում»,- ասաց Նանուաշվիլին:
Նա հավելեց՝ 2008-ի պատերազմն ունեցավ իր առաջնորդները, Ռուսաստանն օգտվեց այն ժամանակվա կառավարության ռազմատենչ վերաբերմունքից՝ սրելով հակամարտությունը և հրահրելով այն, վերսկսելով ռազմական գործողությունները և զինված ուժեր մտցնելով, ագրեսիա իրականացրեց Վրաստանի դեմ և ոտնահարեց Վրաստանի ինքնիշխանությունը։
Նրա համոզմամբ՝ ցանկացած սոցիալական կամ տնտեսական նախագիծ պետք է հասանելի լինի Աբխազիայի և Ցխինվալիի շրջանի/Հարավային Օսիայի, ինչպես նաև Վրաստանի այլ շրջանների բնակչությանը.
«Վրաստանի իշխանությունները պետք է գիտակցեն, որ 90-ականների հակամարտություններից և ռուսական օկուպացիայից վրացիներից ոչ պակաս տուժել են աբխազներն ու օսերը։ Անմիջապես այս տարածքներում տեղի են ունեցել զինված դիմակայություններ, որոնցից շատերը դարձել են պատերազմի անմիջական զոհ։ Տարիների ընթացքում վատթարացել է առողջապահության և կրթության որակը, լայնածավալ կոռուպցիան, հանցագործությունը, բնակչությունը լիովին խոցելի է ավտորիտար կառավարման համար, քաղաքացիական հասարակության կազմակերպությունները և նրանց անդամները մշտական ճնշման տակ են»:
Նանուաշվիլիի խոսքով, չպետք է մոռանալ, որ վրացական, աբխազական և օսական հասարակությունները «քայքայվել են» արյունալի պատերազմի և իրավունքների զանգվածային ոտնահարման հետևանքով. միմյանց նկատմամբ հավաքական վախը դեռ ուժեղ է։
«Այս մտավախությունը, որը մի կողմի համար կարող է լիովին անհիմն լինել, մյուս կողմի համար իրականություն է և նույնիսկ որոշում է նրա վերաբերմունքն ու քաղաքականությունը։ Ըստ այդմ, Վրաստանի կառավարության և քաղաքացիական հասարակության ջանքերը պետք է ուղղված լինեն միմյանց նկատմամբ վախի և կարծրատիպային վերաբերմունքի նվազեցմանը, ինչը հող և հասարակական կարծիք կպատրաստի փոխզիջումային քաղաքականության և, հետևաբար, կայուն խաղաղության համար»,- ընդգծեց Նանունաշվիլին:
Հանրային նախկին պաշտպանի համոզմամբ՝ Վրաստանը պետք է ուժեղացնի իր աջակցությունը Աբխազիայի և Հարավային Օսիայի բնակչությանը: Ըստ նրա՝ ներքին տեղահանվածների, բաժանարար գծի մերձակա գյուղերի, Գալիի և Ախալգորիի շրջանների, ինչպես նաև աբխազների և օսերի, ինչպես նաև աբխազների և օսերի իրավունքները պաշտպանելը Վրաստանի կենտրոնական իշխանության պարտականությունն է, այլ ոչ թե բարի կամքի դրսևորում։
Նանուաշվիլին Վրաստանի կառավարության ձեռնարկած քայլերն անբավարար է որակում և ասում.
«Պետք է ակտիվորեն սկսել ծրագրեր՝ հակամարտությունից տուժած անձանց իրավունքների պաշտպանության, սոցիալ-տնտեսական իրավիճակի բարելավման, հակամարտությունը վերափոխելու և հաշտեցմանն ուղղված քայլեր նախապատրաստելու համար։ Կարևոր է նաև նախկինում կատարված հանցագործությունների որոնումը և Վրաստանի տարածքում հակամարտությունների սրման պատճառ դարձած իրադարձությունների վերագնահատումը»:
Նշենք, որ 2021 թվականի հունվարին Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը բավարարել է Վրաստանի հայցն ընդդեմ Ռուսաստանի, որը կապված է 2008 թվականի պատերազմի հետ։ Ստրասբուրգի դատարանը գրեթե բոլոր հիմնական հոդվածներով ճանաչել է Ռուսաստանի կողմից Մարդու իրավունքների կոնվենցիայի խախտումը։
Դատարանը որոշել է, որ Ռուսաստանը խախտել է ներկայացված 8 հոդվածներից 6-ը՝ կյանքի իրավունքը, խոշտանգումների և անմարդկային վերաբերմունքի արգելքը, անձնական կամ ընտանեկան կյանքի ազատությունը հարգելու և սեփականության իրավունքը։ Այն նաև հայտնաբերել է ազատ տեղաշարժի, ազատության և անվտանգության իրավունքի խախտում։
Նախկին օմբուդսմենի խոսքով՝ օգոստոսյան պատերազմի ժամանակ կատարված հանցագործությունների վերաբերյալ Հաագայի միջազգային քրեական դատարանի կողմից սկսված հետաքննությունը նույնպես կարևոր է, բայց անբավարար։ Նա բարձրացրել է մի քանի անձանց պատասխանատվության հարցը։ Ըստ նախկին օմբուդսմենի՝ կարևոր է, որ այս գործընթացը սկսվել է, բայց ցավալի է, որ պատերազմից 16 տարի անց կայացվում է որոշում, որը պետք է կայացվեր շատ ավելի վաղ, և դատարանի գործունեությունն ավելի արդյունավետ կլիներ ենթադրյալ հանցագործներին բացահայտելու համար։
Վրաստանի քաղհասարակության և փորձագիտական շրջանակների գնահատմամբ՝ օգոստոսյան պատերազմը սկսվել է օգոստոսի 7-ին, իսկ ռուսական քարոզչության համաձայն՝ պատերազմը սկսվել է օգոստոսի 8-ին։ Ռուսական այս նարատիվը ծառայում է պատերազմ սկսելու համար Վրաստանին մեղադրելուն: Ուշագրավ է նաև այն, որ Վրաստանի գործող կառավարությունը՝ «Վրացական երազանքը», ևս ռուսական նարատիվի կողմնակիցն է: Այս թեմայի վերաբերյալ կարդացեք «Ալիք Մեդիա Վրաստան»-ի «Մեկ պատերազմի երկու ամսաթիվ. քաղհասարակությունն ընդդեմ ռուսական քարոզչության» վերատառությամբ հոդվածը:
Պատերազմի ժամանակագրությունը հասանելի է այստեղ:
