ალიქ მედია ვებ-გვერდზე netgazeti.ge განთავსებული სტატიის ქართულენოვან ვერსიას აქვეყნებს. სტატია მომზადებულია პროექტის „სამხრეთ კავკასიის ტაბუდადებული საკითხები“ ფარგლებში. პროექტი ხორციელდება პრაღის სამოქალაქო საზოგადოების ცენტრის მხარდაჭერით.

სამხრეთკავკასიური სიყვარულის ისტორიები მტრობის პირობებში.

გაიანე მკრტჩიანი (სომხეთი), ედიტა ბადასიანი (საქართველო), გიუნელ მოვლუდი (აზერბაიჯანი)

როგორ აისახა სამხრეთ კავკასიის კონფლიქტები ადამიანებზე, რომლებმაც ცხოვრება სხვა ეთნიკური ჯგუფის, მოგვიანებით, “მტრის” წარმომადგენლებს დაუკავშირეს? როგორია ცხოვრება შერეული წყვილებისთვის ეთნიკური კონფლიქტების პირობებში? მათი შვილებისთვის?

ყველას თავისი ისტორია აქვს. აქ მოთხრობილია სამი მათგანის ამბავი:

აზერბაიჯანი

გამოვიქეცი, რომ არ გამეგო ეს საშინელი “ერმენი”
სოფია მკერავია. 40 წლისაა. ამჟამად ევროპაში ცხოვრობს. ჰყავს ქმარი და შვილები. სოფია ამბობს, რომ თავისი ამბის მოყოლა, რომელიც ყარაბაღის ომს უკავშირდება, მისთვის მტკივნეულია. მას საკუთარი რეალური სახელის გამხელა საჯაროდ არ სურს.

“დედა და მამა ნათესავების წინააღმდეგობის მიუხედავად დაქორწიდნენ. თუმცა ორივე მათგანის ახლობლებს სურდათ, რომ თითოეულს “თავისიანი” აერჩია”.

“მტრებისადმი” მიკუთვნება

ყარაბაღის კონფლიქტამდე ეთნიკური წარმოშობის გამო პრობლემები არ ჰქონიათ.

“სკოლაში სწავლის დროს ძირითადად არც ვიცოდით, კლასში ვინ, რა ეროვნების იყო. ყველაფერი თითქმის ერთ დღეში შეიცვალა. უბრალოდ, ყველა სომეხი მტრად იქცა. ეს ძალიან მაკვირვებდა და მაშინებდა. მაშინ 13 წლის ვიყავი და ვხვდებოდი, რომ ეს ყველაფერი სისულელე იყო. დედაჩემი, რომელიც არასოდეს არ ყოფილა სომხეთში და მუდმივად ბაქოში ცხოვრობდა, ერთ დღესაც საზოგადოებისთვის არასასურველ ადამიანად იქცა. მქონდა დანაშაულის შეგრძნება და მუდმივი შიში. დანაშაულის იმიტომ, რომ ჩემდაუნებურად “მტერი” ვარ, და შიში იმიტომ, რომ კიდევ ერთხელ შემომხედავს ვინმე და მკითხავს – ნამდვილად სუფთა სისხლის აზერბაიჯანელი ხარ? ძალიან ხშირად მიწევდა ტყუილის თქმა, რომ ნამდვილად “სუფთა სისხლის” აზერბაიჯანელი ვარ, ან დედა მყავს რუსი”.

მეზობლები

როდესაც ოჯახზე თავდასხმები დაიწყო სომხობის გამო, აზერბაიჯანელი მეზობლები მის მხარეს დადგნენ.
“ მღელვარება ახალი დაწყებული იყო. მახსოვს, როგორ მივდიოდი მამაჩემთან ერთად მანქანით დედაჩემის ორი დის წამოსაყვანად. ისინი ერთად ცხოვრობდნენ. უკანა გზაზე მეზობლები ჩვენს მანქანას მოსდევდნენ, ქვებს ისროდნენ. რამდენიმე თვე დეიდებს ჩვენთან მოუწიათ ცხოვრება, აზერბაიჯანში გაყიდეს ყველაფერი, ბინა.. შემდეგ წავიდნენ.
თუმცა დედაჩემზე პირადი თავდასხმები არ ყოფილა – ჩვენს ქუჩაზე ყოველთვის მოიძებნებოდნენ დამცველები. ამიტომაც, როდესაც გვარების მიხედვით “მტრების” აღმოსაჩენად მოდიოდა ადგილობრივი საცხოვრებელ-კომუნალური სამსახური, რაღაც სასწაულით გაგვიმართლა, რომ ჩვენ არ შეგვეხნენ”.

სოფიას დედა პირველ ხანებში ფაქტიურად შიდა პატიმრობაში იყო.

“დედა თითქმის 2 წლის განმავლობაში სახლიდან არ გადიოდა, მაღაზიაში გასვლასაც კი ერიდებოდა. კონფლიქტამდე ბიბლიოთეკაში მუშაობდა. 1988 წლიდან – კონფლიქტის დასაწყისიდან, მიატოვა სამსახური. მამა გვარჩენდა,  ორ სამსახურში დადიოდა”.

მაშინ არა მარტო სოფიას ცხოვრება შეიცვალა, არამედ მისი მშობლიური ქალაქიც -სომხებმა, ებრაელებმა, რუსებმაც კი დაიწყეს ქალაქის დატოვება. სოფიას ახალი მეზობლები ჰყავდა – ქალაქს ყარაბაღიდან დევნილთა ტალღა მოაწყდა.
“მეზობლებს, რომლებიც ჩამოვიდნენ, არ ვუყვარდით. ხშირად ყოფითი კონფლიქტებიც გვქონდა. მაგალითად, ჩვენს ეზოში ხე იზრდებოდა და მათ ფანჯრებს ფარავდა. გვიყვიროდნენ, ბოლოს კი გვეუბნებოდნენ, რომ ჩვენ მტრები ვიყავით. ვძულდით. დედა და და  ეზოში გასვლასა და სხვებთან საუბარს ერიდებოდნენ. მუდმივად მეშინოდა, რაიმე საშინელება არ გამეგო ჩემი მისამართით, მაგალითად, “ერმენიდი” [სომეხი ქალი]”.

შემთხვევა საპასპორტოში

“მამა საპასპორტო განყოფილებაში მომხდარი ამბის შემდეგ მოკვდა, როდესაც დედაჩემის გამო შეურაცხყოფა მიაყენეს”.
ეს მაშინ მოხდა, როდესაც სოფია 16 წლის იყო.

“მამაჩემი ძალიან ემოციური იყი, ინტელიგენტი, ღრმა და ძალიან მგრძნობიარე. ემოციურად უფრო მდგრადი რომ ყოფილიყო, ახლა ყველაფერი, სავარაუდოდ, სხვაგვარად იქნებოდა. ყველანი მუდმივი შიშის ქვეშ ვცხოვრობდით და, ვფიქრობ, ჩვენზე მეტად განიცდიდა ამ ამბავს. დიდ პასუხისმგებლობას გრძნობდა ჩვენ გამო და არაფრის გაკეთება შეეძლო. ძალიან უყვარდა ბაქო. ამბობდა – აქაურობას არ დავტოვებ, სანამ არ გამაგდებენო. ყველაფრის გახსენება ძალიან მძიმეა.. მაშინ 16 წლის ვიყავი და პასპორტი უნდა მიმეღო.

მივედით საპასპორტოში, იქ იჯდა. მის თვალებში მთელ იმდროინდელ “სიბრძნეს” ამოიკითხავდი. მამას შენობით მიმართავდა და ზრდასრულ ადამიანს, როგორც დამნაშავე ბავშვს, ისე კიცხავდა. საუბრის შინაარსი ძალიან ნათელი იყო. საბოლოოდ მაინც ყველაფერი იქითკენ წაიყვანა – როგორ დაქორწინდი სომეხზეო?!

მამა, როგორც დამნაშავე, ისე იდგა და რაღაცას პასუხობდა. ვიცოდი რა მისი ემოციურობა, ჩვენ გამო შიში, წარმოვიდგინე, თუ როგორ ანადგურებდა ეს ყველაფერი. დაკითხვა საკმაოდ დიდხანს გაგრძელდა. ვიდექი მის გვერდით და ვფიქრობდი, რომ როდესმე  მივიდოდი და მოვკლავდი ამ ადამიანს. მაშინ 16 წლის ვიყავი და მისი გვარი დღემდე მახსოვს.

რაღაც პერიოდის შემდეგ მამას ინფარქტი დაემართა. ვერ გადაიტანა ეს ყველაფერი. 16 წლისამ მამა დავკარგე”.

18 წლის ასაკში სოფიამ მუშაობა დაიწყო. ბავშვობიდან კერვა უყვარდა, ამიტომ სამსახურის შოვნა არ გასჭირვებია.
დედის ეროვნული წარმომავლობა, როგორც აჩრდილი, მაინც მუდმივად თან დაყვებოდა.

“ჩემს ცხოვრებაში გაჩნდა ადამიანი , რომელიც წლების განმავლობაში არ იყო გულგრილი ჩემ მიმართ. ბედის ირონიით იგი ყარაბაღიდან დევნილი იყო. მის ოჯახს სძულდა ყველაფერი სომხური იმიტომ, რომ ომში ნათესავი დაეღუპათ. მშვენივრად მესმოდა, რამდენად მტკივნეული იყო ეს ხალხისთვის. მესმოდა, რომ მე არ ვარ დამნაშვე დედის ეთნიკურობის გამო, მაგრამ დანაშაულის გრძნობა არ მტოვებდა”.

ბავშვები – მსხვერპლი?

სპეციალისტის აზრი

ფსიქოლოგი ელმირ აკბარი მიიჩნევს, რომ ზოგჯერ მტრულად განწყობილ მხარეებს შორის შერეული ქორწინებებისას დაბადებული ბავშვები უფრო მეტად განიცდიან, ვიდრე მათი მშობლები:
ელმარ აკბარი:

“ზოგჯერ საზოგადოება ძალიან სასტიკია ასეთი ბავშვების მიმართ. მეზობლებმა, ნათესავებმა შეიძლება ისინი საშინელი სიტყვებით მოიხსენიონ, მოედავონ წარმომავლოებაზე, სისხლზე, მშობელზე, რომელიც მათ საზოგადოებას არ მიეკუთვნება. ყველაზე მტკივნეული ის არის, რომ ბებიებიც კი ბავშვებს ისეთ რამეს ეუბნებიან, რომელიც მათ ფსიქიკაზე მოქმედებს. დამნაშავეობის მუდმივი განცდა ერთი ან ორივე მშობლის გამო, დაცინვა, გარშემომყოფთა სიმკაცრე – ეს ყველაფერი მათ დიდი ტკივილს აყენებს.

“ჩემი გაჩუმება ერთი ფრაზით შეუძლიათ – დედა სომეხი გყავს!”

უკვე 15 წელია სოფია ევროპაში ცხოვრობს. ყველაფრის მიუხედავად, დედა ბაქოში დარჩა. სოფია ამბობს, რომ დედის კარგი ხასიათი მის “წარმომავლობაზე ძლიერი” აღმოჩნდა.

“შევეგუე. თუკი ბავშვობაში ჩვენ მიმართ ასეთი მოპყრობის გამო მათი დასჯა ან მოკვლა მინდოდა, დღეს უბრალოდ მესმის, რომ ეს არის მათი აბსოლუტური, დიდი უმრავლესობა. მე არ შემიძლია ყველა შევიძულო, ვინც ასე ფიქრობს, უფრო ადვილია ჩაიკეტო და არ მოუშვა ისინი ახლოს. როდესაც საუბრობ როგორც ადამიანი, რომელიც მოუწოდებს ნორმალური ურთიერთობებისკენ უდანაშაულო ადამიანების მიმართ, რომლებიც კონფლიქტის რომელიმე მხარეს წარმოადგენენ – მაშინვე ასკვნიან, რომ ეს სომხური სისხლის გავლენაა. მინდა დავუმტკიცო ხალხს, რომ ეს არ არის გამოწვეული რომელიმე სისხლის ჩქეფის გამო, მაგრამ ჩემი გაჩუმება ერთი სიტყვით შეუძლიათ – დედა გყავს შენ სომეხი!”.

რომ არ მქონდოდა ეს სისხლი, უფრო გაბედული ვიქნებოდი, გახსნილი სიცოცხლის მიმართ…

2001 წელს სოფიამ ბაქო დატოვა. როგორც ამბობს, იმის გამო, რომ გამუდმებით არ მოესმინა მისი მისამართით სიტყვა “ერმენის”.

“რომ არ მქონდოდა ეს სისხლი, უფრო გაბედული ვიქნებოდი, გახსნილი სიცოცხლის მიმართ…იმიტომ, რომ იმავენაირად ვიფიქრებდი და ვერავინ გამაჩუმებდა იმით, რომ დედაჩემი სომეხია. ამიტომაც წავედი”.

საქართველო

ანა აფხაზია. 55 წლის. საზოგადოების აქტიური წევრი, თუმცა გვარის გამხელა მასაც არ სურს. დაიბადა და გაიზარდა სოხუმში. სოხუმშივე გაიცნო თავისი მომავალი ქმარი, ეთნიკური ქართველი. მაშინ ამ ფაქტს მისი ოჯახისა და ახლობლებისთვის არავითარი მნიშვნელობა არ ჰქონდა. ანა ამბობს, რომ მისი ორივე მშობლის ნათესავებს შორის იყვნენ როგორც აფხაზები, ასევე ქართველები.

აფხაზეთშივე დაიბადა მისი ორივე შვილი.

დაიწყო ომი და ორივე იძულებული გახდა აერჩია ერთი კონკრეტული ეთნიკურობა და რომელიმე მხარეს დადგომა.
“ქმრის დედის ნათესავები აფხაზები იყვნენ, რომლებიც წავიდნენ “თავისიანებთან” საბრძოლველად. მეც მყავდნენ ისეთები, რომლებიც ომში წავიდნენ. ამ ყველაფერმა ძალიან დიდი გავლენა მოახდინა ნათესავების ურთიერთობაზე. ომამდე არსებული ნდობა დაიკარგა. ყველას სხვადასხვანაირად უწევდა ომის გადატანა. ეს ყველაფერი ამ ურთიერთობაზე გავლენას ახდენდა”.

აფხაზური საზოგადოება საკმაოდ პატარაა. ყველამ იცოდა, რომ ანას ქმარი ქართველი იყო. როგორც არ უნდა აეხსნა ანას, რომ მისი ქმარი არ არის დამნაშავე, ოჯახისთვის მაინც რთული იყო იქ დარჩენა. მუდმივი ზეწოლა, საეჭვო გამოხედვები, კამათი ნათესავებთან.

ომის შემდეგ საცხოვრებლად თბილისში გადმოვიდნენ, სადაც ოჯახის ყველა წევრისთვის ცხოვრება მარტივი არ ყოფილა.

“აქ არავინ გვყავდა. ჩვენამდე ეს უცხო ქალაქი იყო. მე არასოდეს დამიმალავს, რომ აფხაზი ვარ. საბედნიეროდ, ქართული საზოგადოება საკმაოდ ტოლერანტულია იმ აფხაზების მიმართ, რომლებიც აქ ჩამოვიდნენ საცხოვრებლად. იმიტომ, რომ ისინი ჩვენ “თავიანთ” აფხაზებად მიგვიჩნევენ, რადგან არჩევანი გავაკეთეთ და აქ ვცხოვრობთ. საქართველოში ცხოვრების ამდენი წლის განმავლობაში ორჯერ წავაწყდი ჩემ მიმართ ნეგატიურ დამოკიდებულებას. პირველი შემთხვევა მაშინ იყო, როდესაც ბავშვები პოლიკლინიკაში წავიყვანე. რუსულად დავიწყე საუბარი, რეგისტრატურაში მედდამ, რომელმაც გაიგო, რომ აფხაზი ვარ, მიყვირა. თუმცა, იქვე რიგში მდგომი ქალი გამომესარჩლა და თქვა, “სწორედ თქვენნაირი ნაციონალისტების გამო დაიწყო აფხაზეთში ომიო”.

მეორე ინციდენტი დევნილებისთვის ფულადი დახმარების რიგში შემემთხვა. როდესაც გაირკვა, რომ აფხაზი ვარ, ზოგიერთმა აღშფოთება ვერ დამალა- ჩვენ იქ ახლობლები დავკარგეთ და შენ კიდევ დახმარების ასაღებად მოხვედი, საერთოდ როგორ ბედავ აქ მოსვლასო. და იქაც აღმოჩნდნენ ადამიანები, რომლებმაც დამიცვეს”.

ანა ამბობს, რომ შვილებს საერთო კულტურაში ზრდიდნენ, თუმცა,  მთლიანობაში, დღეს ქართველები არიან:
“ქმარი მათთან ქართულად საუბრობს, მე -რუსულად. მათ არასდროს დაუმალავთ, რომ ნახევრად აფხაზები არიან. ძალიან დიდი სურვილი აქვთ, აფხაზეთში ჩავიდნენ ხოლმე, არა საცხოვრებლად, უბრალოდ, სტუმრად. დღესდღეობით ინტერნეტით, და ტელეფონით ვურთიერთობთ აფხაზეთში მცხოვრებ ნათესავებთან”.

უთანხმოება

“მე და ჩემმა ქმარმა რამდენიმე წლის განმავლობაში მშვიდობიანად ვიცხოვრეთ. მერე დაიწყო საბჭოთა კავშირის დაშლა, ქმარი ყოველთვის კრიტიკულად იყო განწყობილი საბჭოთა კავშირის მიმართ. უხაროდა. ზვიად გამსახურდიას მოძრაობას უჭერდა მხარს. ამაში  საქართველოსთვის ახალ შესაძლებლობებს ხედავდა”.

ანა გაკვირვებით იხსენებს, რომ იმ პერიოდში არ ფიქრობდა იმაზე, რომ პოლიტიკა ასე ღრმად შეიჭრებოდა მის ოჯახში. ოდესღაც აპოლიტიკურ ადამიანად მიიჩნევდა თავს.

“ომმა რეფერენდუმის სახით მოგვიკაკუნა. ან საბჭოთა კავშირში დარჩენა, ან მის წინააღმდეგ უნდა გაგვეკეთებინა არჩევანი. მე მომხრე ვიყავი. იმიტომ, რომ ხელისუფლება, რომელიც უნდა მოსულიყო, ნაციონალისტები იყვნენ. “საქართველო- ქართველებისთვის!”- ეს იყო ზვიადისტების მთავარი ლოზუნგი. ვშიშობდი საკუთარი თავის და შვილების გამო, რომლებიც არ იყვნენ სუფთა სისხლის ქართველები. ჩემი ხმის მიცემა ქმრისთვის დარტყმა იყო. ჩვენს ოჯახში პირველად უთანხმოება მაშინ დაიწყო. ღირებულებათა უთანხმოება. მე ვფიქრობდი, რომ ზვიადისტური მოძრაობა – ეს ფაშიზმია, თუმცა ის ამას არ ამჩნევდა. მაშინ პირველად მივხვდი, რომ ჩემს ახლობელ ადამიანს შეეძლო სხვანაირად ეფიქრა. ეს მისთვისაც ძალიან უცნაური იყო”.

ოჯახი

უთანხმოების მიუხედავად, ოჯახი შეინარჩუნეს. ანას ქმარი არასოდეს მონაწილებდა საბრძოლო მოქმედებებში. მან თქვა: შეგიძლიათ დამაპატიმროთ, დამხვრიტოთ, მაგრამ ნახევარი ნათესაობა აფხაზი მყავს, როგორ უნდა ვესროლო მათ?!”
“ჩვენ ჩვენთვის გადავწყვიტეთ, რომ პირველ პლანზე ჩვენთვის ჩვენი ოჯახია, შვილებია. როგორი შეხდულებებიც არ უნდა გვქონოდა, როცა გიჭირს, ერთმანეთის დასახმარებლად მხოლოდ ჩვენვე მოვალთ ერთმანეთთან, პოლიტიკოსები კი არა. აქამდე მისვლა ძალიან ცხარე დებატების შედეგად შევძელით. ეს კონფლიქტი მშვიდობიანი გზით ჯერ კიდევ ომის მსვლელობისა და თბილისში ცხოვრების მძიმე წლებში გადავჭერით”.

კითხვაზე, იცნობთ თუ არა სხვა აფხაზ ცოლებს საქართველოში, ანა პასუხობს:

“კი, ვიცნობ ასეთებს. ისინი არც ისე ბევრნი არიან. ისინიც ჩემნაირად ქმრებს გამოყვნენ, თუმცა მოგვიანებით დაშორდნენ. იმ ოჯახებმა, სადაც ურთიერთობები უფრო მჭიდრო იყო, გაუძლეს ომს. ვისაც ისედაც ჰქონდათ შიდაოჯახური პრობლემები, ომმა მხოლოდ ხელი შეუწყო დაშორებას. არიან ქალები, ვისი ქმრებიც იბრძოდნენ. მათ ძალიან რთული პერიოდის გავლა მოუწიათ. ეს იყო დიდი ტკივილი მათთვის. აფხაზეთთან ყველა ნათესაური კავშირი გაწყვიტეს. ამ ქალებს მოღალატეებად მიიჩნევდნენ. თუმცა ომის შემდეგ აფხაზეთში ქართულ-აფხაზური ქორწინებები გრძელდება. ხშირად ქორწინდებიან აფხაზები ქართველ ქალებზე”.

ანას გოგო 28 წლისაა და სარეკლამო სააგენტოში მუშაობს, ბიჭი 29 წლისაა, მშენებელია. ისინი ჯერ არ არიან დაქორწინებული, თუმცა ანა ვერ ხედავს პრობლემას, თუკი მისი შვილები სხვა ეთნიკური ჯგუფის წარმომადგენელზე იქორწინებენ:

“მთავარია ადამიანის თვისებები, მისი ღირებულებები, რომელიც თქვენთვის მისაღებია. ომის შემდეგაც კი, მონოეთნიკური ქორწინებების წინააღმდეგი ვარ”.

“ასეთ ადამიანებს არც ქართული და არც აფხაზური საზოგადოება მიიჩნევს ბოლომდე “თავისიანად”და ნაკლებად ენდობიან”.

სპეციალისტის აზრი

ელენე ნათენაძე, სოციოლოგი

ელენე ნათენაძე რამდენიმე წელია სხვადასხვა სამშვიდობო პროექტებშია ჩართული. ამბობს, რომ აფხაზეთში ქართულ-აფხაზური ოჯახები ყველა შერეული ქორწინების 40%-ს შეადგენს, რაც საკმაოდ მაღალი მაჩვენებელია. მისი აზრით, ხშირად არის საუბარი შერეული ოჯახების პოზიტიურ როლზე ნდობის აღდგენის პროცესში, თუმცა ეს ცალსახად ასე არ არის:

“შერეული ოჯახების წევრები ხშირად ცდილობენ საკამათო თემებს გვერდი აუარონ, რომ დაძაბულობა აირიდონ. ის აფხაზები კი, რომლებიც არ არიან შერეული ოჯახებიდან, მაგალითად, სოხუმში, ძალიან ხშირად სკეპტიკურად არიან განწყობილი იმ აფხაზების მიმართ, რომლებიც შერეული ოჯახებიდან არიან და დროებით გადაადგილებული პირის სტატუსით თბილისში ცხოვრობენ. ფაქტიურად, ასეთ ადამიანებს არც ქართული და არც აფხაზური საზოგადოება ბოლომდე “თავისიანად” არ მიიჩნევს და ნაკლებად ენდობა”.

მისი თქმით, შერეული ოჯახების წევრებს ხშირად უწვს თავიანთ საზოგადოებაში მტკიცება, რომ ისინი” მათიანები” არიან, რომ იმ დისკურსსა და ნარატივებს იზიარებენ, რომლებიც სწორედ მათ საზოგადოებაში არსებობს.

“შედეგად, შერეული ოჯახების წევრები რადიკალურ პოზიციებს იკავებენ, როგორც ქართულ, ასევე აფხაზურ საზოგადოებებში, იმიტომ, რომ არ სურთ მარგინალიზებული იყვნენ. რადიკალური პოზიციები კი შერიგებასა და დაახლოების პროცესს ართულებს”, – ამბობს სოციოლოგი.

 

“ისინი გრძნობენ მადლიერებას იმისთვის, რომ ორი კულტურის მატარებლები გახდნენ”.

რეგიონული უსაფრთხოების კავკასიური ინსტიტუტის დირექტორი, ალექსანდრ რუსეცკი მიიჩნევს, რომ კონფლიქტმა შერეული ქორწინებების დინამიკაზე იმოქმედა. შეირაღებული დაპირისპირების შემდეგ ასეთი ქორწინებების რიცხვი შემცირდა.

“ასეთი ოჯახების წარმომადგენლები შეიძლება სამ კატეგორიად დავყოთ. პირველი – ისინი, ვინც კონფლიქტის მიმართ ინდიფერენტული არიან და მათზე ეს განსაკუთრებულ გავლენას არ ახდენს. მეორე – ოჯახები, რომლებიც სამშვიდობო პროცესს საფრთხეს უქმნიან – ზოგჯერ ისინი ეთნიკურ არასრულყოფილებას გრძნობენ და აგრესიულად, დესტრუქციულად იქცევიან [როგორც ცნობილ ფრაზაში “პაპზე მეტი კათოლიკე”] და მესამე კატეგორიის ადამიანები, რომლებიც მადლიერებით არიან განწყობილი იმ ფაქტის მიმართ, რომ ორივე კულტურის მატარებლები არიან. ასეთი ადამიანები ცდილობენ, საკუთარი წარმომავლობა საზოგადოების კეთილდღეობას და იმ ეთნიკურ ჯგუფებს მოახმარონ, რომელთაც წარმოადგენენ. ჩვენ ვატარებთ გამოკვლევას, რომ გავიგოთ სამშვიდობო მოძრაობის პოტენციალი, და როგორ გამოვიყენოთ ეს რესურსი კონფლიქტის დასარეგულირებლად”.

სომხეთი

არაფერი შემიცვლია, არც აზერბაიჯანული გვარი, არც სამშობლო – სომხეთი

77 წლის ფელიქსი ძალოსნობაში სომხეთის დამსახურებელი ტრენერია. ეჩმიაძინში ცხოვრობს, სომხეთის დედაქალაქიდან 20 კილომეტრში. მოკრძალებულ ბაღში ყვავილები აქვს, რომელიც მისმა ცოლმა ჯულიეტამ დარგო. თუთის ხესთან ძელი დევს. ყოველ დილით, 6 საათზე ფელიქსი ვარჯიშს იწყებს.

დარწმუნებულია, რომ მომავლში ქვეყანას ახალ ჩემპიონებს მისცემს და მსოფლიო სომხეთის შესახებ გაიგებს. მის სამუშაო მაგიდაზე დევს ჟურნალები, ალბომები, გაზეთები, მრავალრიცხოვენი მედლები და სიგელები. სახლში პატარა კუთხე აქვს, სადაც დედის, ეპრაკსი დანიელიანის და მამის, ასკარ ალიევის ფოტოებს ინახავს. ფელიქსი ეთნიკური აზერაბაიჯანელია.

ბოლო 46 წლის განამვლობაში ფელიქს ალიევი ძალოსნობის სკოლაში მუშაობს, რომელიც სოფელ გეხანისტში მდებარეობს, ეჩმიაძინიდან 5 კილომეტრში. 50 მოსწავლე ჰყავს. მის ხელში რამდენიმე თაობამ გაიარა. ფელიქსმა სპორტის 34 ოსტატი მოამზადა, 8 საერთაშორისო კლასის ოსტატი და სპორტის ოსტატის კანდიდატები.

როდესაც ფელიქს ალიევი საკუთარი ისტორიის მოყოლას იწყებს, მისი თვალები ცრემლისგან კიდევ უფრო ცისფერი ხდება.
“მამის ფესვები აზერბაიჯანულია, ირანიდან. მამა ცნობილი კლარნეტისტი იყო და ეჩმიაძინში მას კარგად იცნობდნენ და პატივს სცემდნენ. დასაკრავად იწვევდნენ ქორწილებში, დაბადების დღეებსა და დაკრალვებზე”- ამბობს ფელიქს ალიევი. ამ დრომე უფრთხილდება მამის მუსიკალურ ინსტრუმენტს.

ფელიქსის ცოლი 68 წლის ჯულიეტა ენოქიანი სომეხია. ის ჰყვება, როგორ გაუმკლავნდნენ სირთულეებს სომხურ-აზერბაიჯანული კონფლიქტის დროს.

“სრულ თანხმობაში ვცხოვრობდით. სამ შვილს ვზრიდიდით [ორი გოგო და ერთი ბიჭი]. ეთნიკური დაპირისპირების დროს ჩემი მამათილი დათრგუნული იყო, მაგრამ მეზობლები და მეგობრები ამბობდნენ: ალი ჯან [“ჯან” სომხებსა და აზერბაიჯანელებისთვის გამოხატავს სიხლოვეს და პატივისცემას ადამიანისადმი] , შენ კარგი ადამიანი ხარ, ნუ ღელავ, არ დავუშვებთ, რომ ვინმემ გაწყენინოს. თმის ღერიც კი არ ჩამოგვარდება:

“და ნამდვილად, ჩვენი ოჯახისთვის არავის უწყენინებია”.

სომხურ – აზერბაიჯანულმა კონფლიქტმა ყველაფერი შეცვალა, თუმცა არა ჩვენი ოჯახი
ფელიქს ალიევს არ შეუცვლია გვარი, არ დაუტოვებია ოჯახი და არ გადასულა საცხოვრებალდ სხვა ქვეყანაში. ალიევის გვარს მისი შვილი და შვილიშვილიც ატარებენ.

“ალბათ ჩემს თავს არ ვცემდი პატივს, გვარი რომ შემეცვალა. არც სომხეთიდან წავიდოდი სადმე, ეს ჩემი სამშობლოა”.
სომხურ- აზერბაიჯანული კონფლიქტის ყველაზე მძიმე დღეებშიც კი, როდესაც ნაციონალისტების თავდასხმების ეშინოდა, ქვეყნიდან წასვლაზე არ უფიქრია. ფელიქსის მოსწავლეები გაკვეთილის დასრულებას ელოდნენ, რომ ტრენერი სახლამდე მიეცილებინათ.

“შეგიძლიათ წარმოიდგინოთ ის დღეები სუმგაითში, ბაქოში და ისიც, რომ ვიღაც ფელიქს ალიევი სომხეთში აგრძელებს ცხოვრებას?! ჩემს მოსწავლეებს ჩემთვის ზურგი რომ შეექციათ, შეიძლება წავსულიყავი კიდეც. მაგრამ მათ ისე ძლიერ დამიჭირეს მხარი [თუმცა ამის საჭიროება არც იყო]. ძალიან პატივსაცემი ადამიანი ვარ და არ მგონია, რომ ვიღაც გაბედავდა ჩემზე თავდასხმას”, – სიამაყით ამბობს ალიევი.

ფელიქსის ნათესავები აზერბაიჯანში ცხოვრობენ. მას მათთან საერთო აღარაფერი აქვს.

 

ფელიქსის ორი გოგო ქორწინებაშია და ორივე ეჩმიაძინში ცხოვრობს. მისი ბიჭი მასავით ძალოსანია და უკრაინაში ცხოვრობს. 5 შვილიშვილი ჰყავს. ერთ-ერთი, პატარა ფელიქს ალიევი 2015 წელს თავის ასაკობრივ კატეგორიაში ძალოსნობაში უკრაინის ჩემპიონი გახდა.

ცოლი ჯულიეტა სიმაყით ამბობს: სომხურ- აზერბაიჯანულმა კონფლიქტმა ყველაფერი შეცვალა ჩვენი ოჯახის გარდა. მე რომ სომეხზე ვყოფილიყავი დაქორწინებული, ალბათ ასეთი ბედნიერი არ ვიქნებოდი. ის შესანიშნავი ადამიანია, ძალიან ბედნიერი ვარ მასთან.”

ცოლ-ქმარი ფიქრობს, რომ კონფლიქტი მანამ არ გადაწყდება, სანამ ორივე ქვეყანაში ხელისუფლება არ შეიცვლება.
“როდესაც ალიევი და სარგსიანი წავლენ, შეიძლება მაშინ გადაწყდეს რამე. მაგრამ ამ ხელისუფლების პირობებში არაფერი იქნება”.

ფელიქსისთვის მტკივნეული თემაა ყარაბაღის კონფლიქტი და ის ახალგაზრდა ჯარისკაცები, რომლებიც საზღვარზე მსახურობენ. ღელავს, როდესაც ყარაბაღის შეხების ხაზთან არსებულ ვითარებაზე საუბრობს. უახლოეს მომავალში სპორტული სკოლიდან მისი რამდენიმე მოსწავლე და ორი შვილიშვილი მიდიან ჯარისკაცებად.

“ზუსტად ახლა, ჩემი ხუთი მოსწავლე სასაზღვრო სამსახურში მსახურობს. ერთი რამდენიმე დღეში დაბრუნდება. მალე ისევ ახლოვდება საზაფხულო სეზონის გაწვევა. წარმოგიდგენიათ ჩემი განცდები, გრძნობები? ჩემმა ერთ- ერთმა მოსწავლემ მითხრა, ფრონტზე წასვლა გადავწყვიტეო. ვეუბნები, შვილო, როგორ შემიძლია აგიკრძალო? ვარიგებ მხოლოდ, არ მოკლა ბავშვები, ქალები და მუხუცები. ყველაფერს მივცემდი მშვიდობისთვის”, – ამბობს ფელიქს ალიევი.

მისი მოსწავლე იური სარქსიანი ძალოსნობაში მსოფლიო ჩემპიონია (1982, 1983), ოლიმპიური თამაშების ვერცხლის პრიზიორი, მსოფლიოს და ევროპის ჩემიონატების რეკორდსმენი. ოქროს, ვერცხლის და ბრინჯაოს მედლის მფლობელი. იური ტრენერთან ერთობლივ მუშობას იხსენებს.

“ეს იყო 1982 წელს, როდესაც მსოფლიო ჩეპიონობის ტიტულისთვის ვიბრძოდი. ტრენერი ფელიქსი მოდის პატარა მიწით ტომარაში და მეუბნება: რაც შეიძლება მალე გაიხადე სპორტული ფეხსაცმელი და ამ მიწაზე დადგი. სპეციალურად თქვენი ბაღიდან ჩამოვიტანე. ვერ წარმოიდგენთ, როგორი სიჩქარით გავაკეთე ეს. მაშინ მსოფლიო ჩემპიონი გავხდი”.

ოფიციალური მონაცემები

სომხეთის ეროვნული სტატისტიკის სამსახურის მონაცემებით, 2005 წელს სომხეთში 29 აზერბაიჯანელი იყო დარეგისტირებული.

ეთნოგრაფი არსენ აკოპიანი ამბობს, რომ მათი რიცხვი, სავარაუდოდ, მეტი იქნება, თუმცა შესაძლოა ადამიანებს არ სურთ, რომ მათ ეთნიკურობას სადმე ახსენებდნენ.

აზერბაიჯანელები, რომლებიც სომხეთში ცხოვრობენ, აღარ მიიჩნევიან ეროვნულ უმცირესობად. გაეროს ინსტრუქციების თანახმად, ეროვნული უმცირესობა 1000 -ზე ნაკლებ ადამიანს არ უნდა ითვლიდეს.

ეთნოგრაფის აზრით, ეთნიკური კონფლიტები შერეული ქორწინების შემთხვევებში ოჯახებისთვის ხშირად დიდი ტრაგედიაა, თუმცა არის გამონაკლისებიც:

“შერეული ქორწინებები არ შეიძლება პრობლემის შერბილების ფაქტორი იყოს იმიტომ, რომ ეთნიკურ კონფლიქტებში ისინი როლს არ თამაშობენ. ისევე, როგორც ბევრი ქართულ -ოსური ოჯახი არსებობდა, თუმცა ამას ხელი არ შეუშლია კონფლიქტისთვის. ოჯახები ცხოვრებენ კონფლიქტის ტრაგედიებით, ისინი თავიანთ ტრაგედიას ატარებენ”, – არსენ აკოპიანი.

სტატია მომზადებულია პროექტის “სამხრეთ კავკასიის ტაბუირებული თემები” ფარგლებში, პრაღის სამოქალაქო საზოგადოების ცენტრის მხარდაჭერით.