Իշխող «Վրացական երազանքի» պատգամավորների ներկայացրած օրինագիծը, որով որոշել են վերացնել Պետական տեսչությունը և պետական տեսուչի պաշտոնները՝ փոխարինելով երկու գերատեսչությունների՝ Հատուկ քննչական ծառայությանը և Անձնական տվյալների պաշտպանության ծառայության, նախագահ Սալոմե Զուրաբիշվիլին երեկ ստորագրեց։
Հեղինակներից պատգամավոր Գուրամ Մաճարաշվիլիի խոսքով օրինագիծը նախատեսում է անցումային շրջան՝ մինչև մարտի 1-ը։ Հենց այս ընթացքում պետք է ստեղծվեն երկու նոր ինստիտուտներ, որոնց փոփոխությունը փաստացի տեղի կունենա մարտի 1-ին, ինչպես նաև կնշանակվեն դրանց նոր ղեկավարները։
Հատկանշական է, որ օրինագծի նախաձեռնումը համընկնում է Միխեիլ Սաակաշվիլիի գործով Պետական տեսչության կայացրած որոշումների հետ։ Գործակալությունը նույնիսկ տուգանել է Արդարադատության նախարարությանը՝ Սաակաշվիլիի անձնական տվյալները ձեռք բերելու և հրապարակելու համար։ Ըստ այդմ, ընդդիմությունը կարծում է, որ այս նախաձեռնությամբ կառավարությունը փորձում է պատժել պետական տեսուչ Լոնդա Թոլորաիային։
Ավելի ուշ Պետական տեսուչ Լոնդա Թոլորաիան արձագանքեց իշխող թիմի օրենսդրական նախաձեռնությանը և այն անվանեց «Ամանորյա անակնկալ»՝ ասելով, որ այդ ամենը հարցեր է առաջացնում:
Արդեն դեկտեմբերի 26-ին վրաստանյան մի շարք հասարակական կազմակերպություններ անհանգստություն հայտնեցին Պետական տեսչության գրասենյակի հնարավոր վերացման կապակցությամբ՝ օրինագիծն անվանելով իշխանության «ծրագրված հարձակում» մեկ այլ անկախ մարմնի վրա։
«Օրինագծի քննարկման արագացված գործընթացը ցույց է տալիս, որ կառավարության նպատակը ոչ թե հիմնախնդրի խորը մասնագիտական քննարկումն է, այլ անկախ ինստիտուտի վրա ազդեցություն ունենալը» , — ասվում է ՀԿ-ների հայտարարության մեջ:
Ըստ նրանց՝ կասկածելի է նաև այն, որ տեսուչը վարչական տուգանք է կիրառել Արդարադատության նախարարության և Հատուկ քրեակատարողական ծառայության նկատմամբ՝ նախկին նախագահ Միխեիլ Սաակաշվիլիի անձնական տվյալները ձեռք բերելու և հրապարակելու համար։
Պետական տեսուչ Լոնդա Թոլորաիան հայտարարեց, որ գործակալությունը վերացնելու մասին օրինագիծը մշակվել է դավադրաբար, մինչդեռ ինքը՝ Թոլորաիան, չէր կարող վերահսկել այն, քանի որ ծննդաբերության արձակուրդում էր: Ըստ Լոնդա Թոլորաիայի՝ սա շատ վտանգավոր նախադեպ է ոչ միայն պետական տեսչության, այլև երկրի ու բոլոր ընտրված պաշտոնյաների համար՝ որպես ազդանշան, որ «նրանք պետք է շատ խելացի լինեն»։
Արդեն դեկտեմբերի 27-ին ճեպազրույցի ժամանակ Թոլորաիան հայտարարեց, որ խորհրդարանը հրաժարվել է լսել Պետական տեսուչի 2021 թվականի գործունեության հաշվետվությունը, որը շատ մանրամասն և քննադատական զեկույց է:
«Վրացական երազանքի» նախագահ Իրակլի Կոբախիձեն, որ իր թիմի հետ ավելի վաղ պաշտպանել է Պետական տեսուչության գրասենյակի «պատշաճ ստեղծումը», այսօր ծառայությունն իր ներկայիս տեսքով «մեկի քաղաքական շահն է» համարում։
Ըստ նրա՝ այսօր պետական տեսուչն ունի «երկու բոլորովին տարբեր գործառույթներ՝ արհեստականորեն զուգակցված միմյանց հետ»։ Կոբախիձեն հիմնավորում է՝ գրեթե նույնն է ներքին գործերի նախարարությունն ու կրթության նախարարությունը միավորելը։
Ընդդիմադիր «Միացյալ ազգային շարժման» նախագահ Նիկա Մելիան Պետական տեսչության ծառայության վերացումը կապում է այն եզրակացության հետ, որ գործակալությունը պետք է հրապարակեր Միխեիլ Սաակաշվիլիի վերաբերյալ։
Նրա խոսքով, «Վրացական երազանք»-ի կողմից պետական տեսչության վերացման մասին օրինագծի նախաձեռնումը վկայում է այն մասին, որ իշխող թիմը պայքարում է այլ ու կրիտիկական դիրքորոշման դեմ նույնիսկ իշխանության ներսում։
Չուշացավ նաև ԱՄՆ-ի արձագանքը: Դեկտեմբերի 27-ին, պետական տեսուչի հետ հանդիպումից հետո ԱՄՆ դեսպան Քելի Դեգնանը հայտարարեց, որ կարիք չկա, որ պետական տեսչության ծառայությունը վերացնելու մասին օրինագիծը արագացված կարգով քննարկվի խորհրդարանի կողմից՝ կոչ անելով դանդաղեցնել գործընթացը։
«Նոր օրինագծի մշակման գործընթացը, որը նախատեսում է Պետական տեսչության վերակազմավորումը և բաժանումը երկու մասի, ցավոք, տեղի ունեցավ առանց խորհրդակցության և թափանցիկության։ Դրանցից ոչ մի խորհրդակցություն չի եղել անձամբ պետական տեսուչի գրասենյակի հետ, էլ չեմ խոսում այս ոլորտի տարբեր միջազգային կազմակերպությունների ու փորձագետների մասին», — ասել է Քելի Դեգնանը։
Վրաստանի Հանրային պաշտպան Նինո Լոմջարիան ևս արձագանքեց օրինագծին՝ այն համարելով հակասահմանադրական․
«Մենք կարծում ենք, որ այս որոշումը հակասում է Վրաստանի Սահմանադրությանը, մարդու իրավունքներին և նպատակ ունի միջամտել անկախ ինստիտուտի գործունեությանը»։
Վրաստանի նախագահ Սալոմե Զուրաբիշվիլին էլ հայտարարեց, որ պետական տեսչության մասին օրենքի նախագծի արագացված քննարկումն առանց նախնական խորհրդակցությունների անընդունելի է։
«Այն պետությունում, որտեղ կանանց դերը պետք է ուժեղացվի՝ ըստ հայտարարված առաջնահերթությունների, կին ղեկավարը պետք է առանց նախազգուշացման հեռացվի նախարարությունից՝ ծննդաբերության արձակուրդում գտնվելու ժամանակ», — ասել է Զուրաբիշվիլին:
Վարչապետ Իրակլի Ղարիբաշվիլին էլ այս ֆոնին Թոլորաիային առաջարկել է պետական տեսուչների ծառայության վերացումից հետո «Իմեդի» հեռուստաընկերության «կառավարական ցանկացած կառույցում» աշխատանքի ընդունել:
Թոլորաիան վարչապետի՝ աշխատանքի առաջարկը անլուրջ է համարել:
Դեկտեմբերի 28-ին խորհրդարանական երեք հանձնաժողովներ աջակցել են Պետական տեսչության վերացմանը։
Եվրոպայի խորհրդի մարդու իրավունքների հանձնակատար Դունյա Միյատովին հայտարարություն տարածեց՝ կոչ անելով Վրաստանի խորհրդարանին զերծ մնալ Պետական տեսուչի գրասենյակի վերացման մասին օրինագծի ընդունումից։
Մարդու իրավունքների հանձնակատարի կարծիքով՝ այս փաստաթղթի ընդունումը կթուլացնի երկրում մարդու իրավունքների պաշտպանության մեխանիզմի անկախ գործունեությունը։
Դեկտեմբերի 29-ին էլ Վրաստանում Նորվեգիայի դեսպան Հելեն Սանդ Անդրեսենն արձագանքեց օրենքի նախագծի շուրջ ծավալվող իրադարձություններին։
«Ինձ մտահոգում է Պետական տեսչության ծառայության հապճեպ բաժանումը, բոլոր աշխատակիցներին աշխատանքից ազատելը։ Կոչ ենք անում խորհրդարանին ցուցաբերել ներառական և մտածված մոտեցում։ Պետական տեսուչը պետք է հնարավորություն և լիազորություն ստանա՝ իր դերը որպես մարդու իրավունքների անկախ ինստիտուտ՝ ժողովրդավարության ձեռքբերում»,- գրել էր դեսպանը։
Վրաստանի խորհրդարանի դեկտեմբերի 30-ի արտահերթ նիստում հապճեպ տեղի ունեցավ օրինագծի քննարկման երրորդ ընթերցումը։ Օրենքին հավանություն տվեց 81 պատգամավոր, դեմ՝ 7-ը։
Երկրորդ ընթերցմամբ օրինագծում ավելացվել է նոր առաջարկ, ըստ որի՝ բոլոր տեսուչները, բացառությամբ աշխատողների, ավտոմատ կերպով կզբաղվեն նոր աշխատատեղերում: Հետաքննության և անձնական տվյալների պաշտպանության պետական տեսչության աշխատակիցները ավտոմատ կերպով աշխատանքի կանցնեն երկու նոր գերատեսչություններում։
Պետական տեսուչ Լոնդա Թոլորաիան դեկտեմբերի 30-ի երեկոյան գործակալության վերացումից հետո խորհրդարանական հատուկ ճեպազրույցում հայտարարեց՝ հույս ունի, որ Վրաստանի նախագահը կօգտագործի իր տրամադրության տակ եղած լծակները՝ վետո դնելու օրենսդիրի ընդունած օրենքի վրա, որը վերացնում է տեսուչների ծառայությունը:
Վրաստանի նախկին վարչապետ Գիորգի Գախարիան ևս արձագանքեց խորհրդարանի կողմից Պետական տեսուչների գրասենյակի վերացմանը՝ Twitter-ում գրելով․
«Վրացական կառավարությունը վերջերս հապճեպ վերացրել է անկախ պետական տեսուչի գրասենյակը մտահոգիչ ուղերձ հղելով անկախ պետծառայողներին, քաղաքացիներին խոցելի է դարձնում պետական բռնությունների նկատմամբ»։
2022 թվականի հունվարի 3-ին «Միացյալ ազգային շարժման» անդամ Խաթիա Դեկանոիձեն Ռուսթավիի 12-րդ կառույցում Միխեիլ Սաակաշվիլիի հետ հանդիպումից հետո հայտարարեց, որ, եթե կուսակցությունը տեսնի, որ հնարավոր է պետական տեսուչին փոխարինել քննիչ հանձնաժողովով, իրենք կանցնեն խորհրդարան։
Հունվարի 13-ին Վրաստանի նախագահ Սալոմե Զուրաբիշվիլին ստորագրեց պետական տեսուչի ծառայությունը լուծարելու մասին օրենքը։
«Այսօր ես ստորագրեցի «Պետական տեսուչի ծառայության մասին» օրենքում փոփոխությունները, որոնք նախատեսում են ծառայությունը վերացնել և դրա փոխարեն նոր կառույցներ ստեղծել։ Նման կառուցվածքային փոփոխությունների վերաբերյալ եղել են և կան տարբեր տեսակետներ, թեև այս որոշումն ինքնին չի պարունակում կատեգորիկ իրավական առարկություն»,- ասված էր նախագահի հայտարարության մեջ։
Օրենքի ստորագրումից հետո, այսօր՝ հունվարի 14-ին Վրաստանում ՄԱԿ-ի առաքելության գրասենյակը մտահոգություն է հայտնել Վրաստանի իշխանությունների կողմից Պետական տեսուչի գրասենյակի վերացման կապակցությամբ՝ նկատելով, որ կառույցի լուծարումը վտանգավոր մեսիջ է մյուս անկախ մարմինների համար։
«Մեզ հատկապես մտահոգում է, որ որոշումը կայացվել է արագացված կարգով և առանց ներառական ու թափանցիկ քննարկումների։ Պետական տեսուչ ծառայության վերացման համար պատշաճ հիմքի բացակայությունը և պետական տեսուչին վեց տարվա մանդատից զրկելու համոզիչ հիմնավորումը սարսափելի ուղերձ է հղում անկախ իրավապաշտպան կառույցներին», — ասվում է ՄԱԿ-ի առաքելության հայտարարության մեջ:
Առաքելությունը նաև մտահոգություն է հայտնել, որ նորաստեղծ Հատուկ քննչական ծառայության մանդատի շրջանակներում հանցագործությունների ցանկի ավելացումը մեծացնում է գերատեսչությունը ծանրաբեռնելու և իր սկզբնական առաքելությունը բաց թողնելու վտանգը։
Նշենք, որ Պետական տեսչության գրասենյակը ստեղծվել է 2019 թվականի նոյեմբերի 1-ին և Լոնդա Թոլորաիան ընտրվել էր պետական տեսուչ՝ 6 տարի ժամկետով։
Գործարկումից երկու տարի անց ծառայության անկախությունն ու անկողմնակալությունը դրական են գնահատվել ինչպես ոչ կառավարական հատվածի, այնպես էլ միջազգային գործընկերների կողմից։
Իր գործունեության շրջանակներում մինչ այժմ տեսչության ծառայությունը ստացել է 5 523 ծանուցում, իսկ 8 իրավապահ դատապարտվել է։
Ծառայությունն արագ և արդյունավետ կերպով զբաղվել է Վրաստանի երրորդ նախագահի նկատմամբ հնարավոր անմարդկային վերաբերմունքի փաստերով, ինչը դեռևս հետաքննում է գործակալությունը:
Այս ողջ ընթացքում պետական տեսչության կողմից պետական կառույցների դեմ կայացված կարևոր որոշումները, ինչպես նաև «Վրացական երազանքի» համար կրիտիկական դիրք ամրագրելու օրինակներ են.
Լուկա Սիրաձեի գործը, Սաակաշվիլիի, Լեքսո Լաշքարավայի, Թեա Ծուլուկիանիի գործերը, Նինոծմինդայի դեպքը, ՊԱԾ-ից արտահոսած ֆայլերի դեպքը և այլն։
