Երբևէ մտածել եք, որ մենք բոլորս շատ նման ենք: Այո՛, նման ենք: Հիմա կասեք ինչպե՞ս, ինչո՞ւ, ինչո՞վ… Ուրեմն ասեմ, մենք բոլորս նման ենք, որովհետև երեխա ժամանակ մեզ բոլորիս նույն հեքիաթներն են պատմել, հեքիաթներ որոնցում չարը միշտ գործում է ու ավելի շահեկան դիրքերում է, բայց վերջում անպայման ինչ-որ մի հրաշքով բարին անսպասելի ու անհասկանալի հաղթում է` ջախջախելով չարին: Մնում է հասկանալ, արդյո՞ք դա էր բարին…
Չկա այնպիսի մեկը, ում մանկության տարիներին հեքիաթ չեն պատմել Կարմիր գլխարկի, Քաջ Նազարի, Անբան Հուռիի, Հենզելի ու Գրետելի ու մնացած բոլոր տարօրինակ անուններով հերոսների մասին: Շատ հեքիաթներ պատմելու իմաստը չեմ հասկանում, եթե դրանց բոլորի ավարտը գրեթե նույն է. վերջում միշտ հաղթում է բարին: Չար հերոսները միշտ անճոռնի ու տգեղ, իսկ բարի կերպարները նուրբ ու գեղեցիկ են ներկայացվում այդ հեքիաթներում ու այսպես թյուրիմածությունը սկսվում է. մարդիկ ամբողջ կյանքի ընթացքում սկսում են փնտրել իրենց բաժին հեքիաթը: Մեկի համար դա գեղեցիկ արքայազն է, մյուսի համար անսպասելի հարստանալը` կտակը իր հեռավոր բարեկամից, երրորդի համար գեղեցկուհի ու խելացի աղջկա հանդիպելը, նրան չար խորթ մորից փրկելն ու ամբողջ կյանքում պաշտպանելը…
Ասեմ, որ Ջավախքի հրաշքներից մեկում՝ Կարզախում անցած իմ մանկության տարիներին ինձ բոլորովին այլ հեքիաթներ են պատմել, այդ հեքիաթներում չարն ու բարին դժվար էր տարանջատել, բնականաբար նաև դժվար էր հասկանալ վերջում հաղթում էր չարը թե բարին, քանզի այդ հեքիաթները չէին էլ ավարտվում, որպես կանոն դրանք միշտ շարունակություն ունեին, որին մենք անհամբերությամբ էինք սպասում: Այդ հեքիաթներում այնքան մոգություն, խորհրդավորություն ու գաղտնիքներ կային, որ ի զորու էին չորս չարաճճի երեխաների ժամերով գամել աթոռներին, իսկ նրանց ութ պսպղուն աչուկները, հետաքրքրությունից սառած հայացքները միշտ սպասում էին հետոյին, հաջորդ դրվագին:
Իրականում ես էլ, ինչպես որոշ հեքիաթներում, ամեն ինչ սկսեցի վերջից: Հիմա գամ գլխավորին: Մեզ համար հեքիաթներ էր պատմում ոչ թե մայրս, հայրս կամ տատս, այլ տատիս քույրը, որը չէր ամուսնացել ու ապրում էր մեզ հետ, մեր տանը: Ինքն էլ իր հեքիաթների նման էր, չէիր հասկանում երբ է լուրջ, երբ զայրացած, երբ է բարի ու երբ չարացած: Ամեն դեպքում իր մեջ ասես միաժամանակ ու հավասարապես ապրում ու գործում էին թե՛ չարը, թե՛ բարին: Իր հեքիաթներն ավարտ չունեին, դրանք միշտ շարունակվում էին, ինչպես կյանքը:
Ժամանակն է, որ ներկայացնեմ իրեն՝ տատիս քրոջը: Անունը Որմիզդուխտ էր, բայց բոլորս մանկուց իրեն Տուդո էինք ասում, որովհետև իրեն միշտ բոլորն այդպես են դիմել: Զայրանում էր, երբ իրեն իսկական անունով էինք դիմում, ավելի շատ էր զայրանում, երբ անվանն ավելացնում էինք նաև տատիկ բառը: Իսկ երբ ինքը զայրանում էր, ութ արագաշարժ ոտքեր փորձում էին իրենց համար հարմար թաքստոց գտնել, այլապես գիտեին՝ քոթակ են ուտելու: Սովորաբար ում առաջինն էր բռնում նրա բախտը չէր բերում: Չոր ձեռքեր ուներ, բայց երբեմն ձեռքերը քիչ էին, ձեռքն ընկած առաջին բանով խփում էր աջ ու ձախ: Սովորաբար դա կատարվում էր այն ընթացքում երբ ծնողներս ու տատս տանը չէին լինում:
Տուդոն տատիցս երկու տարով փոքր էր ու տարօրինակորեն նման էր մուլտֆիլմի ու հեքիաթի չար հերոսի՝ սուր ցցված քթով, կլոր վախենալու աչքերով, ճաղատ գլուխը փակող անսովոր գլխաշորով, ոսկրոտ մարմնով ու անսովոր քայլվածքով:
Անընդհատ պատմությունների ու կռիվների մեջ էր: Հիշում եմ, որ տատս իր փոխարեն միշտ ներողություն էր խնդրում հարևաններից, գյուղացիներից, երբեմն էլ անծանոթ մարդկանցից: Մի անգամ արոտավայրի համար կռիվ է արել, տրակտորիստին էնքան զայրացրել, որ վերջինս տրակտորը խոդի է գցել ու ուղիղ վրան քշել: Տուդիկն էլ համոզված է եղել, որ տրակտորիստի համարձակությունը չի հերիքի իր ‹‹վրայով անցնել››, ինչի արդյունքում երկու ոտքը վնասած, սողեսող մի կերպ տուն է հասել: Իսկ տնեցիները պատահարի մասին միայն մի քանի օր հետո են իմացել տրակտորիստի կնոջից, ով Տոդոյի որպիսությունը հարցնելու է եկել:
Դրսերում գիշերելու սովորություն ուներ, ինչի համար մշտական կռիվներ էր մեր տանը: Տատս միշտ փորձում էր «խելքի բերել» Տուդոյին, բայց ինքը ոչ մեկին ու ոչ մի ընդունված կանոնի չէր ենթարկվում: Մի անգամ էլ գյուղի փոքրիկ մատուռ հիշեցնող սրբավայր է գնում, դուռը ներսից փակում ու քնում, իսկ առավոտյան ներսից անսովոր ձայներ հանելով՝ մատուռ եկողներին վախեցնում:
Բաժակի ու բախտի էր նայում: Մեկին անիծում էր, մյուսին աղոթում, մեկին վախեցնում էր, մյուսի վախը բռնում, մեկի համար թուղթ ու գիր էր անում, մյուսին ազատում դրա ճիրաններից: Մի խոսքով, երբեք չգիտեինք ինքը որտեղ կամ ինչ մոգությամբ է զբաղված:
Տուդոն անընդհատ խոսում էր քթի տակ, կռվում էր, բամբասում, ինքն իրեն էր հայհոյում հետո մնացածին, ընդհուպ մինչև Աստծուն: Ամենքից ու ամեն ինչից դժգոհում էր, միշտ քթի տակ խոսելու թեմա ուներ: Ինքը քթի տակ խոսելու հատուկ լեզու էլ էր մշակել, որ իրեն ոչ մեկ չհասկանար, ինքն էլ աջ ու ձախ բոլորին հայհոյեր:
Ինքը երկու երես ու երկու ես ուներ, մեկը, որ ծայրահեղ լավն էր ու բարի, մյուսը, որ անծայրածիր չար էր ու անտանելի: Անսովոր վախենալու տեսք ուներ հատկապես զայրացած ժամանակ, երբ աչքի տակի կանաչ շռամը երակի նման դուրս էր ցցվում, դուրս պրծած աչքերն ավելի էին կլորանում ու արյունով լցվում: Գյուղում շատ երեխաների, ոչ թե մեշոկ պապիով այլ Տուդոյի անունը տալով էին վախեցնում։
Որքան էլ վախենալու կերպար էր, մեր մանկությունն անցել է հենց իր հետ, իր պատմած հեքիաթներն ենք լսել, որոնց բազմաբովանդակ կերպարներն ու երբեք չկրկնվող սյուժեները հենց ինքն էր հորինում: Իր հետ ղմի, ջիգալակ, մասուր հավաքելու ենք գնացել, ու մինչև դույլերը ծայրից ծայր չենք լցրել, տուն չենք վերադարձել: Իր հետ կարկուտի ու անձրևի տակ ենք մնացել, իր հետ կայծակից անգամ չենք վախեցել, իր հետ աղբյուրից ջուր բերելու ենք գնացել: Իր հետ մեր գյուղի բոլոր սարերն ու լեռները ոտատակ ենք տվել, ծարավ ենք մնացել, փնտրել ու գտել ենք փոքրիկ առվակներ, մի կուշտ ջուր խմել ու շարունակել Ջավախքի սարերն ու լեռները նվաճել: Իր հետ լավաշ ենք կիսել, իր հետ փեջը վառել՝ վրան կարտոֆիլ ենք շարել, իր հետ ջրոցի ենք խաղացել, իր հեքիաթներին ենք հավատացել, որոնցում ոչ ոք չէր հաղթում ու չէր էլ պարտվում, որոնցում ամենատգեղ կերպարը կարող էր ամենաբարին լիներ: Այդ հեքիաթները երբեք չէին ավարտվում, դրանք միշտ շարունակվում են:
Հեղինակ՝ Հերմինե Կարապետյան (ջավախքցի, Հայաստանի հանրային ռադիոյի «Բլից արտ» հաղորդաշարի լրագրող, հաղորդավար)
«Ալիք մեդիայի» «ընթերցողից» շարքում հրապարակվում են մեր ընթերցողների խոհերը։ Սյունակում տեղ գտած մտքերը չեն խմբագրվում և կարող են չհամընկնել Ալիքի տեսակետների հետ։
