Քաղաքական կուսակցություններն արդեն պաշտոնապես ներկայացրել են 2024 թվականի հոկտեմբերի 26-ին կայանալիք խորհրդարանական ընտրությունների իրենց ընտրական ցուցակները։ Ցավոք, նրանց նախընտրական ցուցակներում ազգային փոքրամասնությունները ներկայացնող թեկնածուների թիվը բավականին փոքր է։
«Վրացական երազանք» կուսակցության ցուցակում, որն ունի 169 թեկնածու, կա ազգային փոքրամասնությունների ընդամենը 4 ներկայացուցիչ՝ 2 էթնիկ հայ՝ Սամվել Մանուկյանը (թիվ 36) և Սումբատ Կյուրեղյանը (թիվ 68) և 2 էթնիկ ադրբեջանցի՝ Զաուր Դարգալը (թիվ 25) և Սավալան Միրզոևը (թիվ 66)։ Նշենք, որ ազգային փոքրամասնությունը ներկայացնող նույնքան թեկնածուներ ներկայացված էին նաև նախորդ ընտրություններում՝ և՛ 2016-ին, և՛ 2020-ին «Վրացական երազանք»-ի ցուցակներում կային 2-2 թեկնածու։
Ինչ վերաբերում է խոշոր ընդդիմադիր կոալիցիաներին, ապա սեպտեմբերի 26-ին «Հանուն փոփոխությունների կոալիցիան» («Ախալի», «Գիրչի. ավելի շատ ազատություն», «Ժամանակ», «Հանրապետական կուսակցություն», «Ակտիվիստներ հանուն ապագայի») ներկայացրել է առաջին դասակը, որում կա ընդամենը 1 ազգային փոքրամասնության թեկնածու՝ ազգությամբ ադրբեջանցի Օկտայ Կազումովը (թիվ 10):
Սեպտեմբերի 26-ին «Ուժեղ Վրաստան» կոալիցիան («Լելո», «Ժողովրդի համար»՝ Անա Դոլձեի, «Քաղաքացիներ»՝ Ալեկո Էլիսաշվիլիի, «Ազատության հրապարակ») ներկայացրել է նախընտրական ցուցակի մի մասը (26 հոգանոց ցուցակ), որում կա նաև 1 ազգային փոքրամասնության թեկնածու՝ էթնիկ ադրբեջանցի Ագիլ Մուստաֆաևը (թիվ 22)։
«Միասնություն — Ազգային շարժում» («Ազգային շարժում», «Աղմաշենեբելի ռազմավարություն», «Եվրոպական Վրաստան») կոալիցիան 98 հոգանոց ցուցակում ունի ազգային փոքրամասնություններին ներկայացնող 5 թեկնածու՝ 1 ազգությամբ հայ՝ Արսեն Կարապետյան (թիվ 90) և 4 ազգությամբ ադրբեջանցի՝ Ջեյխուն Նարզալով (թիվ 34), Ռաֆի Օրուջով (թիվ 56), Անար Մուրադով (թիվ 70) և Ազատ Քարիմով (թիվ 92):
«Հայրենասերների դաշինք» կոալիցիան («Հայրենասերների դաշինք», «Ալտ ինֆօ») 77 հոգանոց ընտրացուցակում ունի մեկ ազգությամբ հայ թեկնածու՝ Վիկտորյա Անանիկյանը (թիվ 75)։
Մյուս ընդդիմադիր ուժերից՝ «Գախարիան Վրաստանի համար» կուսակցության 115 հոգանոց ընտրացուցակում կա ընդամենը 1 ազգային փոքրամասնության թեկնածու՝ ազգությամբ հայ Նարինե Գինոսյանը (թիվ 55)։ «Ձախակողմյան դաշինքի» 34 հոգանոց ընտրացուցակում կա նաև ազգությամբ հայ 1 թեկնածու՝ Կարեն Հարությունյանը (թիվ 13)։ «Գիրչին», «Լեյբորիստական կուսակցությունը» և «Եվրոպական դեմոկրատները» չունեն իրենց ընտրական ցուցակներում ներկայացված որևէ էթնիկ փոքրամասնության թեկնածու (նկատի ունի ազգությամբ հայ և/կամ ադրբեջանցի): Ինչ վերաբերում է ընտրություններին մասնակցող մյուս քաղաքական կուսակցություններին, ցավոք, նրանց ցուցակների վերաբերյալ տվյալներ չեն գտնվում։
Վերոնշյալ վիճակագրական տվյալներից երևում է, որ ամենաշատ թվով ազգային փոքրամասնությունները ներկայացնող թեկնածու «Միասնություն — Ազգային շարժում» կոալիցիան ունի՝ 5։ Այդուհանդերձ, կարևոր է նման պահին ուշադրություն դարձնել ընտրացուցակում նրանց ներկայացված թվին, քանի որ նաև դրանից է կախված՝ արդյոք ազգային փոքրամասնություն(ներ)ը ներկայացնող թեկնածուները կստանան պատգամավորական մանդատ, թե՝ ոչ։
Ցուցակի առաջին 20-յակում էթնիկ փոքրամասնությունը ներկայացնող թեկնածուին առաջադրել է միայն «Հանուն փոփոխությունների կոալիցիան»՝ #10 Օկտայ Կազումովը։ Թոփ 60-ում միայն «Վրացական երազանք»-ն ունի էթնիկ փոքրամասնությունների 2 թեկնածու՝ #25 Զաուր Դարգալին և #36 Սամվել Մանուկյանը։ Մյուս խոշոր ընդդիմադիր միավորումների և կուսակցությունների ցուցակներում ազգային փոքրամասնությունների ներկայացուցիչները բավականին ցածր շեմում են ներկայացված ցուցակում։
Վրաստանի ազգային վիճակագրական ծառայության վերջին տվյալների համաձայն՝ Վրաստանի բնակչության 13,2 տոկոսը կազմում են էթնիկ փոքրամասնությունները, որոնցից 4,5 տոկոսը (168,102 մարդ) էթնիկ հայ, իսկ 6,3 տոկոսը (233,024 մարդ) էթնիկ ադրբեջանցի քաղաքացիներ են։ Ելնելով վերոնշյալ վիճակագրական տվյալներից՝ կարելի է ասել, որ քաղաքական կուսակցություններում ներքին ժողովրդավարությունը անբավարար է զարգացած, ոչ ներառական միջավայր է ձևավորված, ինչը խոչընդոտում է էթնիկ փոքրամասնությունների ակտիվ մասնակցությանը քաղաքականությանը։
Պետք է ասել, որ այս կամ այն կոալիցիայի կամ կուսակցության նախընտրական ցուցակներում ազգային փոքրամասնությունները ներկայացնող թեկնածուները հիմնականում տղամարդիկ են՝ միայն «Հայրենասերների դաշինք» կոալիցիան (թիվ 75 Վիկտորիա Անանիկյանի) և «Գախարիան Վրաստանի համար» կուսակցությունը (#55 Նարինե Գինոսյան) ունեն կին թեկնածու. սա վկայում է այն մասին, որ էթնիկ փոքրամասնությունները ներկայացնող կանանց քաղաքական ձայնը անտեսված է վրացական քաղաքականության մեջ:
Ինչ վերաբերում է ազգային փոքրամասնությունը ներկայացնող տղամարդ թեկնածուներին, ապա նրանք «Միջազգային թափանցիկություն – Վրաստան»-ի 10-րդ գումարման խորհրդարանի գործունեության հաշվետվության համաձայն «լուռ պատգամավորների» շարքում էին։ Նրանք «Վրացական երազանք»-ի գործող պատգամավորներն են՝ Սամվել Մանուկյանը (խոսելու իրավունքից չի օգտվել) և Սմբատ Կյուրեղյանը (չի օգտվել ոչ խոսքի իրավունքից, ոչ օրենսդրական նախաձեռնությունից)։ Սա վկայում է այն մասին, որ կուսակցությունները, տվյալ դեպքում՝ «Վրացական երազանք»-ը, այս պատգամավորներին օգտագործում են տեղի բնակչության ձայները մոբիլիզացնելու համար․ միայն ֆորմալ են ներկայացնում այս կամ այն ազգային փոքրամասնությանը։
Հարկ է նշել, որ Վրաստանը երբեք չի ունեցել, ոչ էլ ներկայիս քաղաքական համակարգն ունի որևէ տեսակի նպաստող մեխանիզմ, որը կապահովի էթնիկ փոքրամասնությունների արդար ներկայացվածությանը օրենսդիր կամ ներկայացուցչական մարմիններում, ինչն ակնհայտորեն առաջացնում է վրացական քաղաքականության մեջ բազմակարծության առկայության խնդիր։ Ըստ այդմ, օրակարգը ձևավորվում է այլ կերպ՝ դրանում ավելի քիչ են հաշվի առնվում էթնիկ փոքրամասնությունների կարիքները։
Ելնելով վերը նշվածից՝ կարևոր է քաղաքական կուսակցություններում և ընդհանրապես վրացական քաղաքականությունում ազգային փոքրամասնություններին նպաստելը և համամասնորեն ներկայացնելը՝ որոշումների կայացման գործընթացում պատշաճ ներգրավված լինելու, բոլորի ձայնը լսելու, հասարակության բոլոր շերտերի կարիքներին հավասար ուշադրություն դարձնելու համար։
Հեղկինակ՝
Էդիկ Կամալյան
