Մեր հարցերին պատասխանում են «Հերա XXI» կազմակերպության տնօրեն Նինո Ծուլեյսկիրին և իրավախորհրդատու Անա Թվարաձեն, ովքեր կիսում են իրենց գիտելիքներն ու փորձը կանանց սեռական և վերարտադրողական առողջության և իրավունքների վերաբերյալ:

Ի՞նչ են նշանակում մարդու սեռական, վերարտադրողական առողջությունն ու դրա հետ կապված իրավունքները:

Սա նշանակում է, որ մարդն ինքն է որոշում, թե երբ է պետք ունենալ հաճելի և ապահով սեռական կյանք, գիտակցված որոշում է կայացնում ընտանիքի պլանավորման վերաբերյալ, թե երբ երեխա ունենա, կամ քանի երեխա՝ երբ և ինչ պարբերականությամբ: Սեռական և վերարտադրողական առողջությունը մարդու ֆիզիկական, սոցիալական և մտավոր բարեկեցության վիճակն է:

Սեռական և վերարտադրողական առողջությունն ու իրավունքները ներառում են յուրաքանչյուր անձի իրավունքը՝ ունենալ տեղեկատվություն իր մարմնի, իր ինքնության, արտահայտվելու և իր սեքսուալության մասին, ինչպես նաև օգտվելու ընտանիքի պլանավորման ապահով և արդյունավետ ժամանակակից ծառայություններից և մեթոդներից:

Ընտանիքի պլանավորման նպատակն է խթանել զույգերի և անհատների վերարտադրողական իրավունքները, հարգել նրանց որոշումը՝ որոշելու իրենց երեխաների թիվն ու ծնվելու ժամանակահատվածը, ինչպես նաև օգտագործել անվտանգ, արդյունավետ հակաբեղմնավորման մեթոդներ և ծառայություններ: Ընտանիքի պլանավորման որոշումը պետք է լինի ամբողջովին կամավոր։

Ձեր կարծիքով՝ վերարտադրողական առողջության առումով ո՞րն է այն հիմնական խնդիրը, որին բախվում են կանայք Վրաստանում։

Հիմնական խնդիրներից և մարտահրավերներից մեկը երիտասարդ աղջիկների և կանանց տեղեկատվական վակուումն է վերարտադրողական առողջության, ընտանիքի պլանավորման մեթոդների վերաբերյալ, և մարտահրավերներից մեկն է համարվում վերարտադրողական առողջության ծառայություններին կանանց ավելի քիչ հասանելիությունը: Իսկ սեռական և վերարտադրողական առողջության վրա կենտրոնացած ազգային հաղորդակցության, կրթական ռազմավարության ու գործողությունների ծրագրերը մշակված չեն:

Մեկ այլ կարևոր մարտահրավեր է հասարակության, ներառյալ բժշկական մասնագիտության, անվտանգ աբորտի հետ կապված խարանը, ինչպես նաև հակաբեղմնավորման ժամանակակից մեթոդներին և ծառայություններին աշխարհագրական և ֆինանսական հասանելիությունը անբարենպաստ, խոցելի և վերարտադրողական տարիքի գյուղաբնակ կանանց համար:

Ձեր կարծիքով՝ սեռական առողջության առումով ո՞րն է այն հիմնական խնդիրը, որին բախվում են կանայք Վրաստանում։

Սեռական առողջությունը և դրա հետ կապված իրավունքների իրացումը պետության կողմից չի ճանաչվում և աջակցվում, սեռական առողջության ապահովումը երաշխավորված չէ՝ հաշվի առնելով անձնական տարածությունը և սեռական անձեռնմխելիությունը, ապահով և հաճելի տարածք ունենալու իրավունքը։

Սեռական առողջությունը՝ որպես հանրային առողջության ոլորտ, անտեսվում է։ Սեռական առողջությունը և իրավունքները չեն իրականացվում այնպիսի խոցելի խմբերի համար, ինչպիսիք են երիտասարդները, հաշմանդամություն ունեցող անձինք, ՄԻԱՎ-ով վարակվածները, ԼԳԲՏՔ+ ներկայացուցիչները, քանի որ չկա որևէ մեխանիզմ, որն ապահովում է բնակչության այս խմբերի անվտանգության և սեռական իրավունքների իրականացումը։

Սեռական առողջության առումով երիտասարդ աղջիկների և կանանց համար կարևոր մարտահրավեր է տեղեկատվության բացակայությունը այնպիսի հարցերի վերաբերյալ, ինչպիսին է մարդու սեքսուալությունը, սեռական ճանապարհով փոխանցվող վարակները, դրանց փոխանցման ուղիները և ախտանիշները, զուգընկերների լիարժեք մասնակցությունը և ներգրավվածությունը, սեռական և գենդերային ինքնությունը, տեղեկացված ընտրությունն ու համաձայնությունը, սեռական հաճույքը և այլն:

Որո՞նք են այսօր Վրաստանում վերարտադրողական առողջության և հարակից իրավունքների առջև ծառացած մարտահրավերները:

Վրաստանում վերարտադրողական առողջության մարտահրավերները լայնածավալ են և ներառում են այնպիսի հարցեր, ինչպիսիք են ընտանիքի պլանավորման ծառայությունների վերաբերյալ տեղեկատվության հասանելիությունը և հակաբեղմնավորման ժամանակակից մեթոդներին հասանելիությունը, հղիության արհեստական ​​ընդհատման հետ կապված խարան, անվտանգ հղիության արհեստական ​​ընդհատման ծառայությունների աշխարհագրական և ֆինանսական հասանելիություն, ընտանիքի պլանավորման և հակաբեղմնավորիչ տեղեկատվության տարածում, նախածննդյան խնամք, մայրական և նորածինների առողջություն, կրծքով կերակրման խթանում, կեսարյան հատման բարձր մակարդակ, մեռելածնության մակարդակը Վրաստանում, 0-ից 5 տարեկան երեխաների մահացության բարձր մակարդակ, ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի և սեռական ճանապարհով փոխանցվող վարակների կանխարգելում, ինչպես նաև դեռահասների կրթությունը սեռական և վերարտադրողական առողջության հարցերում, ցածր ուղղորդում ընտանեկան բժշկին, առողջության առաջնային պահպանման համակարգի նվազ զարգացումը և սեռական և վերարտադրողական առողջության ծառայությունների թերի ինտեգրումը առողջության առաջնային պահպանման մակարդակում, պարտադիր հետվերարտադրողականության բացակայությունը, ավարտական ​​կրթական ծրագրեր բժշկական ոլորտի ներկայացուցիչների համար:

Ձեր կարծիքով, որո՞նք են վերարտադրողական ուղղությամբ կանանց առողջապահական ծառայություններից օգտվելու սահմանափակման պատճառները։

Վերարտադրողական առողջության ծառայությունները լիովին հասանելի չեն կանանց մեծամասնության համար (հատկապես էթնիկ փոքրամասնությունների կանանց համար): Սա կապված է տարբեր խոչընդոտների հետ, որոնք ազդում են դրանց ամենօրյա գործունեության վրա, բժշկական ծառայություններն աշխարհագրորեն անհասանելի/սահմանափակ են: Մարզերում և գյուղական վայրերում ընտանեկան բժշկի ինստիտուտը զարգացած չէ։ Իրենց իրավասություններին համապատասխան որակավորումների շարունակական բարձրացում չկա։ Պետությունը արդյունավետորեն չի կատարում իր պարտավորությունները միջազգային և ազգային մակարդակով, չնայած այն հանգամանքին, որ պետությունը մինչև 2030 թվականը պետք է իրականացնի մոր և նորածինների առողջության խթանման ռազմավարության և գործողությունների ծրագիր, որին սակայն համապատասխան ֆինանսավորում չի հատկացվում, այդ թվում՝ ընտանիքի պլանավորման ապահովման, ծառայություններ ու հակաբեղմնավորիչներ հասարակության խոցելի խմբերին համընդհանուր առողջության ծրագրի միջոցով:

Որքանո՞վ է կարևոր սեռական դաստիարակության դերը կանանց վերարտադրողական և սեռական իրավունքների ապահովման, իրավիճակի բարելավման գործում։ Իսկ հստակ որո՞նք են դրական արդյունքները։

Սեռական դաստիարակությունը շատ կարևոր ասպեկտ է յուրաքանչյուր մարդու և հատկապես դեռահասի կյանքում: Հատկապես անցումային տարիքում երիտասարդների մոտ որոշակի հարցեր են առաջանում իրենց սեռականության և վերարտադրման հետ կապված, ինչը միանգամայն բնական գործընթաց է, բայց հաճախ ուսումնական հաստատությունը չի կարողանում այդ տեղեկատվությունը տրամադրել, և ցավոք, ծնողներն էլ պատրաստ չեն, թե ինչպես է հնարավոր նշված հարցերը տրամադրել դեռահասին, հետևաբար միակ աղբյուրն  այդ պահին ընկերները կամ ինտերնետ է, որոնք կարող են շատ վնասակար լինել և պարունակել ոչ ճշգրիտ տեղեկատվություն դեռահասի համար։

Իսկ երբ տեղեկատվությունը հիմնված է համապատասխան հետազոտության վրա և առողջ կերպով է մատուցվում ծնողի, ուսուցչի կամ դաստիարակի կողմից, դա դեռահասի համար բերում է շատ ավելի դրական արդյունքներ՝ նրա ճիշտ զարգացման և ձևավորման գործընթացում։ Մասնավորապես, դեռահասը տեղեկություններ ունի սեփական մարմնի մասին, գիտի, թե ինչպես պաշտպանվել անցանկալի սեռական հարաբերություններից և հղիությունից, տեղեկություններ ունի բռնության և դրա նշանների, սեռական ճանապարհով փոխանցվող հիվանդությունների մասին, ունի տեղեկատվություն առողջ սեռական հարաբերությունների մասին, որը հիմնված է տեղեկացվածության վրա: Այն երկրներում (օրինակ՝ Նիդեռլանդների Թագավորություն, Էստոնիա, Լատվիա և այլն), որտեղ սեռական կրթությունը ներդրվել է դպրոցական կրթության մակարդակում, դրական դինամիկա կա հիմնական ցուցանիշների, մասնավորապես՝ սեռական ճանապարհով փոխանցվող վարակների մակարդակի առումով, ՄԻԱՎ վարակի տարածման, դեռահասների հղիության և ծնելիության մակարդակի, աբորտների և այլի առումով:

Այսօր, ցավոք, ազգային ուսումնական պլանը միայն մասամբ է պարունակում վերարտադրողական առողջության խնդիրները, ինչը չի համապատասխանում ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի միջազգային ստանդարտին։ Կենսաբանության, բնագիտության և քաղաքացիական կրթության ուսուցիչները հաճախ չեն դասավանդում այդ առարկաները կոմպետենտության և գիտելիքների բացակայության պատճառով: Հաշվի առնելով դա՝ «Հերա XXI» ասոցիացիան Ուսուցիչների մասնագիտական ​​զարգացման ազգային կենտրոնի հետ համատեղ մշակել է հեռավար ուսուցման հավատարմագրված դասընթաց կենսաբանության, բնագիտության և քաղաքացիական կրթության ուսուցիչների համար։

Հոդվածը պատրաստվել է «Ալիք մեդիայի» կողմից՝ «Իմ մարմինն իմ իրավունքն է» նախագծի շրջանակներում՝ «Քեա Կովկասի» ֆինանսական աջակցությամբ։ «Ալիք Մեդիան» ամբողջությամբ պատասխանատվություն է կրում ներկայացված տեղեկատվության բովանդակության համար, և հոդվածում տեղ գտած կարծիքները կարող են չհամընկնել «Քեա Կովկասի» տեսակետների հետ։