Սեռական և վերարտադրողական առողջությունը Վրաստանում, ներառյալ էթնիկ փոքրամասնություններով բնակեցված շրջաններում, ամենատաբու թեմաներից մեկն է: Այնուամենայնիվ, պետք է խոստովանենք, որ սեռական առողջության խնդիրները մեր հասարակությունում նույնիսկ ավելի քիչ են քննարկվում, քան վերարտադրողական առողջությունը։ Սա, հավանաբար, պայմանավորված է նրանով, որ վերարտադրության մեջ անմիջական կապ են տեսնում բազմանալու հետ, ինչն ավելի ընդունելի է հասարակության համար, և շատ հաճախ կնոջ գործառույթն են համարում միայն բազմանալը։
Վերոնշյալի մասին մեզ հետ զրույցում խոսում է Մարդու իրավունքների միջազգային իրավունքի մագիստրոս Անուկի Մոսիաշվիլին և հավելում, որ այս առումով դժվար է առանձնացնել որևէ կոնկրետ խնդիր:
Անուկի Մոսիաշվիլիի փորձը հիմնականում առնչվում է դեռահասների և երիտասարդների առողջության և բարեկեցության խնդիրներին, ներառյալ սեռական և վերարտադրողական առողջությունն ու իրավունքները: Ելնելով իր փորձից՝ Մոսիաշվիլին խոսում է վերարտադրողական առողջության և իրավունքների հիմնարար խնդիրների մասին, որոնք այսօր առկա են մեր հասարակության մեջ՝ ներառյալ երիտասարդները, կանայք և աղջիկները։ Դրանք են, օրինակ, երեխաներ ունենալու ճնշումը, ընտանիքի անվտանգ, կամավոր պլանավորման հետ կապված խնդիրները, երիտասարդների սեռական և վերարտադրողական առողջության պաշտպանության հետ կապված խնդիրները և այլն:
«Սեռական և վերարտադրողական առողջության հետ կապված խնդիրների բուն պատճառը, կարծում եմ, սեռական կրթության գրեթե բացակայությունն է։ Մեր օրերում ֆորմալ կրթությունը չի ապահովում պատշաճ սեռական կրթություն, ինչը հետագայում այլ խնդիրների, գիտելիքների ցածր մակարդակի և անբավարար կրթության հիմնական պատճառն է»,- նշում է Մոսիաշվիլին։
Փորձագետի կարծիքով՝ սեռական դաստիարակությունը զգալիորեն կբարելավի իրավիճակը սեռական և վերարտադրողական առողջության և իրավունքների առումով։ Այնուամենայնիվ, Մոսիաշվիլին նաև նշում է, որ կրթությունը միայնակ չի կարող լուծել բոլոր խնդիրները, ուստի անհրաժեշտ է համալիր մոտեցում, ներառյալ սեռական և վերարտադրողական առողջության և իրավունքների հետ կապված ծառայությունների բարելավումը, մասնավորապես, երիտասարդներին և դեռահասներին հարմարեցված ծառայությունների ներդրումը, որտեղ նրանք կարող են ստանալ իրենց անհրաժեշտ տեղեկատվությունը, այդ թվում սեռական ճանապարհով փոխանցվող հիվանդությունների, հակաբեղմնավորման ժամանակակից մեթոդների, վաղ հղիության կանխարգելման և այլ կարևոր խնդիրների վերաբերյալ, անվտանգ և պակաս սթրեսային միջավայրում:
Վրաստանում կան մի քանի կազմակերպություններ, որոնք ակտիվորեն աշխատում են սեռական և վերարտադրողական առողջության և իրավունքների ոլորտում՝ տրամադրելով սեռական և վերարտադրողական առողջության և իրավունքների հետ կապված տեղեկատվության և ծառայությունների հասանելիություն, որոնցից մեկը «Հերա XXI» կազմակերպությունն է, որն առաջարկում է անվճար խորհրդատվություն վերարտադրողական մասնագետի հետ, բժշկի առցանց խորհրդատվություն, սոցիալական աշխատողի խորհրդատվություն կամ իրավական աջակցություն սեռական և վերարտադրողական իրավունքների վերաբերյալ:
Ինչ վերաբերվում է վերարտադրողական առողջությանը, փորձագետը նշում է, որ խնդիրների մեծ մասը պայմանավորված է տարածված կարծրատիպերով և իրազեկվածության ցածր մակարդակով։ Օրինակ՝ երեխա ունենալու անհրաժեշտության ճնշումը կամ հղիությունից պաշտպանվելու կնոջ պատասխանատվության նկատմամբ տարածված կարծրատիպային մոտեցումը, ինչպես նաև սեռական ճանապարհով փոխանցվող վարակների և հակաբեղմնավորման մեթոդների, հակաբեղմնավորիչների հասանելիության, աբորտների մասին իրազեկվածության ցածր մակարդակը, ինչպես նաև հակաբեղմնավորման շուրջ տաբուն:
Հավելենք, որ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության (ԱՀԿ) սահմանման համաձայն՝ սեռական և վերարտադրողական առողջությունը (Sexual and Reproductive Health) մարդու առողջության անբաժանելի մասն է, որը նշանակում է լիարժեք ֆիզիկական, մտավոր և սոցիալական բարեկեցություն՝ կապված մարդու սեռականության/վերարտադրողական համակարգի հետ՝ ողջ կյանքի ընթացքում:
Վերարտադրողական առողջությունը ներառում է բազմաթիվ ոլորտներ, ներառյալ հղիության և ծննդաբերության կառավարումը, հետծննդյան խնամքը, մոր և նորածնի առողջությունը, աբորտների և սեռական ճանապարհով փոխանցվող հիվանդությունների կանխարգելումը, անվտանգ սեռական կյանքն ու անվտանգ աբորտը:
Սեռական և վերարտադրողական առողջությունը լիարժեք ֆիզիկական, մտավոր և սոցիալական առողջություն է վերարտադրողական համակարգի հետ կապված բոլոր հարցերում: Սա նշանակում է, որ մարդիկ կարող են ունենալ բավարար և ապահով սեռական կյանք, վերարտադրվելու կարողություն և կարող են ազատ և տեղեկացված որոշումներ կայացնել, թե քանի երեխա և երբ պետք է ունենան: Յուրաքանչյուր ոք ունի իր սեռական և վերարտադրողական առողջության վերաբերյալ ազատ ընտրություն կատարելու իրավունք:
Սեռական և վերարտադրողական առողջության հետ մեկտեղ անհրաժեշտ է խոսել սեռական և վերարտադրողական իրավունքների (Sexual and Reproductive Rights) մասին։ Մարդու սեռական և վերարտադրողական իրավունքները սերտորեն կապված են գենդերային հավասարության հետ: Կանանց նկատմամբ խտրականության վերացման և Տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքների կոմիտեն հստակ նշել է, որ կանանց առողջության իրավունքը ներառում է, ի թիվս այլ հարցերի, սեռական և վերարտադրողական առողջություն, հետևաբար պետությունը պարտավոր է հարգել, պաշտպանել և ապահովել սեռական և վերարտադրողական իրավունքները:
Եվ վերջապես, ինչպես մեզ հետ զրույցում նշում է Անուկի Մոսիաշվիլին, հասարակության մեջ հաճախ է շրջանառվում այն միտքը, որ սեռական կրթությունը կբարձրացնի երիտասարդների հետաքրքրությունը սեռական կյանքի նկատմամբ, ինչը միֆ է։
Հոդվածը պատրաստվել է «Ալիք մեդիայի» կողմից՝ «Իմ մարմինն իմ իրավունքն է» նախագծի շրջանակներում՝ «Քեա Կովկասի» ֆինանսական աջակցությամբ։ «Ալիք Մեդիան» ամբողջությամբ պատասխանատվություն է կրում ներկայացված տեղեկատվության բովանդակության համար, և հոդվածում տեղ գտած կարծիքները կարող են չհամընկնել «Քեա Կովկասի» տեսակետների հետ։
